COVID-19-ის სავარაუდო ზეგავლენა პენიტენციურ სისტემაზე

Maia Khasia27th May 2020

ბოლო დროს ხშირად გვსმენია, რომ COVID-19-მა შეცვალა დღის წესრიგი ყველა სისტემაში, ინდივიდების ცხოვრების წესი და ყოველდღიურობა, დაადგინა სტანდარტები, რომლის გათვალისწინებაც ადამიანებს აქამდე არ უწევდათ. ასევე მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები გვატყობინებენ, რომ საზოგადოებამ უნდა ისწავლოს COVID-19-თან ერთად ცხოვრება, რადგანაც ის, უბრალოდ, ჩვენი ყოველდღიურობის შემადგენელი ნაწილი გახდება ან, უფრო სწორად, გახდა გავრცელების პირველივე დღიდან.

ინდივიდებმა საკუთარ თავზე გამოსცადეს, თუ რას ნიშნავს იყო იზოლირებული დანარჩენი საზოგადოებისაგან, რას ნიშნავს ვერ აკეთებდე იმას, რაც გინდა და როგორც გინდა. მოწოდება დისტანციის დაცვის შესახებ ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილი გახდა. მაგრამ, ამასთანავე, ყველაზე ნაკლები ყურადღება ექცევა იმას, რომ არსებობენ ადამიანები, რომლებიც, მიუხედავად იმისა, რომ მათ იციან დისტანციისა და ჰიგიენის დაცვის მკაცრი მოთხოვნის შესახებ, მაინც ვერ იცავენ მათ. ასევე იციან ვენტილაციისა და სუფთა ჰაერის აუცილებლობის შესახებ, აქვთ ინფორმაცია ტესტირებისა და სიმპტომების შესახებ, მაგრამ დახურულ ინსტიტუციებში ყოფნის გამო ხელი ვერ მიუწვდებათ მოცემულ პირობებსა და მომსახურებაზე. ამჯერად ავტორი წინამდებარე მოკლე ანალიზის საფუძველზე ყურადღებას დაუთმობს პირებს, რომლებიც განთავსებული არიან თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში, დაწესებულებებში, რომლებიც უმეტეს შემთხვევაში არის გადატვირთული, საკნებში, რომლებშიც ბუნებრივი ვენტილაცია განხილვის საგანიც არ შეიძლება იყოს, რადგანაც არსებული ფანჯრები ამის საშუალებას არ იძლევა და ა. შ. ასეთი ჩამონათვალი შეიძლება დაუსრულებლად გაგრძელდეს. თუმცა საზოგადოებას ხშირად ეს ნაკლებად აწუხებს, რადგანაც, როგორც წესი, „ეს მათ არ ეხებათ“.

როდესაც საკითხი ეხება  COVID-19-ის გავრცელებით გამოწვეულ ნეგატიურ შედეგებს პენიტენციურ სისტემასთან მიმართებით, გარდა თავისუფლებააღკვეთილი ადამიანებისა, ყურადღება უნდა მიექცეს პერსონალს, რომელიც საზოგადოების უსაფრთხოების სადარაჯოზე დგას და შედის რისკჯგუფში, ექიმების მსგავსად. მათ (ბევრ ქვეყანაში, სადაც მთავრობამ განსაკუთრებული სამუშაო რეჟიმი შემოიღო) უწევთ ციხეებში თვეობით ცხოვრება ისეთ პირობებში, როდესაც ხშირად ელემენტარული ჰიგიენის დაცვისა და ძილის ნორმალური საშუალება ფიზიკურად არ არსებობს.

ამ და სხვა მრავალი მიზეზის გამო ორივე მხარე – როგორც პატიმრობაში მყოფი პირი, ასევე პერსონალი – მოცემულ პერიოდში იმყოფება ფსიქოლოგიური წნეხის ქვეშ, თუმცა არცერთ მათგანს არ ძალუძს რაიმე შეცვალოს დამოუკიდებლად, რადგანაც პერსონალი, ისევე როგორც პატიმრები, ემორჩილებიან ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებას.

ექსპერტები, პრაქტიკოსები თუ თეორეტიკოსები პენიტენციურ სისტემას სთავაზობენ არაერთ რეკომენდაციას, თუ როგორ უნდა იმოქმედონ COVID-19-ის გავრცელების პირობებში და როგორ უნდა ებრძოლონ მის შედეგებს. თუმცა რეკომენდაციები არ ეფუძნება ხანგრძლივ გამოცდილებასა და ცოდნას და, ამდენად, საბოლოო ეჭვშეუტანელ რჩევებად ვერ იქნება მიღებული. პრაქტიკის, მათ შორის, წარმატებულის, შემუშავება ხდება დღეს, სხვა თანამდევ მოვლენებთან ერთად.

პუბლიკაციაში “The public health case for criminal justice reform“ ავტორები საუბრობენ ორ მიზეზე, რომლებიც განაპირობებენ სწრაფი მოქმედების აუცილებელობას: პირველი, ესაა მოწყვლადი ჯგუფების დაცვა, რაც გააუმჯობესებს შედეგებს, კერძოდ, შეამცირებს ჯანდაცვის სისტემის გადატვირთვას, დაიცავს სასჯელაღსრულების პერსონალს დაავადებისაგან და შეაფერხებს დაავადების გავრცელებას.[1] ნაშრომში მოცემულია პენიტენციურ სისტემაში ვირუსის გავრცელების შემცირების ხუთი მაგალითი. იქვე ავტორები აღნიშნავენ, რომ ეს არ არის პირველი ნაბიჯები ციხის ადმინისტრაციისათვის, რომლებიც უნდა გადაიდგას დღეს, ხოლო ხვალ აუცილებლად შეიცვალოს.

  1. სამედიცინო თვალსაზრისით სუსტ და ასაკოვან პირთა გათავისუფლება. აქ მოიაზრებიან ქრონიკული დაავადებისა და კომპლექსური სამედიცინო საჭიროების მქონე პირები, რომლებიც უფრო მოწყვლადი არიან დაავადდნენ სერიოზულად და დასჭირდეთ მეტი სამედიცინო დახმარება. ამ კატეგორიის პატიმრების გათავისუფლებით შემცირდება კომპლექსური სამედიცინო მომსახურების საჭიროება. ავტორს მოჰყავს ირანის მაგალითი, როდესაც ვირუსის გავრცელებასთან დაკავშირებით მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, გაეთავისუფლებინა ციხის პოპულაციის მეოთხედი.
  2. შემდეგი საკითხი, რომელიც პოსტსაბჭოთა ქვეყნების პრაქტიკისთვის ნაკლებადაა ცნობილი, არის სამედიცინო თანაგადახდის[2] შეწყვეტა. თუმცა აქ მნიშვნელოვანია, რომ ავტორი ხაზს უსვამს დროულ სამედიცინო მომსახურებას და აღნიშნავს, რომ COVID-19-ის კონტექსტში დროული და შესაბამისი სამედიცინო მომსახურების მიუღებლობა ნიშნავს საკმაოდ შეზღუდულ სივრცეში მყოფ უამრავ ადამიანში ვირუსის გავრცელების ხელშეწყობას.
  3. პატიმართა რაოდენობის შემცირება ციხეში. კერძოდ, იმ სამართალდამრღვევთა კლასიფიკაცია, რომლებსაც არ აქვთ შეფარდებული საპატიმრო დაწესებულებაში ყოფნა და საფრთხეს არ წარმოადგენენ საზოგადოებისათვის. არასაპატიმრო სასჯელების გამოყენება ყველა დაბალი რისკის დანაშაულის შემთხვევაში.
  4. ვადამდე ადრე გათავისუფლებისა და პრობაციის კომისიების შეხვედრების[3] შემცირება. 
  5. ტექნიკური დარღვევების გამო პირთა პრობაციიდან ციხეში შესახლების შეჩერება.

ნაშრომში ასევე განხილულია სხვადასხვა ქვეყანაში გამოყენებული არაეფექტიანი მეთოდები და აღნიშნულია, რომ ბევრი ციხე, იმის ნაცვლად, რომ მოახდინოს ფოკუსირება იმ ზიანის შემცირებაზე, რომელიც შეიძლება მიადგეს პატიმრობაში მყოფ პირებს, მათ თანამშრომლებსა და, ზოგადად, საზოგადოებას, კვლავ ცდილობს არ დაუშვას ვირუსის გავრცელება თავის ობიექტზე. ყურადღება გამახვილებულია მოცემული სისტემების დამოკიდებულებაზე უსაფრთხოების განსაკუთრებულად მაღალ ზომებთან დაკავშირებით და აღნიშნულია, რომ არ არსებობს უსაფრთხოების ზომებისა და შეზღუდვების კომბინაცია, როგორიცაა: ოჯახის წევრებთან შეხვედრის აკრძალვა, შემომსვლელი პერსონალისთვის ტემპერატურის შემოწმება ან მთელი სპეცკონტინგენტის საკნებში ჩაკეტვა, რომელიც ხანგრძლივი ვადით შეამცირებს COVID-19-ის გავრცელებას დაწესებულების ტერიტორიაზე. ასევე ხაზგასმულია, რომ, როგორც კი ვირუსი შეაღწევს დაწესებულებაში, სიმჭიდროვე და არაჰიგიენური პირობები სწრაფი გავრცელების საშუალებას მისცემს ვირუსს როგორც პატიმრებს, ისე პერსონალს შორის და დააჩქარებს ახლომდებარე მოსახლეობაში გავრცელებასაც.[4]

საზოგადოებას ხშირად უჩნდება კითხვა: რატომ უნდა იყოს პენიტენციური დაწესებულებები ყურადღების ცენტრში და რატომ არიან ადამიანები ციხეში უფრო მოწყვლადი COVID-19-თან მიმართებით? ამ კითხვას, შეიძლება ითქვას, პასუხს სცემს მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის (WHO) ევროპის რეგიონული ოფისი, რომელიც აღნიშნავს, რომ ადამიანები ციხეში და სხვა თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში ცხოვრობენ დახურულ სივრცეში და, სავარაუდოდ, ერთმანეთთან ახლოს, რაც, ყველა ვთანხმდებით, რომ არის ხელსაყრელი პირობები დაავადების გავრცელებისათვის. WHO ასევე განმარტავს, რომ პატიმრების ჯანმრთელობის მდგომარეობა უარესია, ვიდრე დანარჩენი მოსახლეობის, რადგან ისინი მოიხმარენ თამბაქოს, არ არის სათანადოდ დაცული ჰიგიენა და აქვთ სუსტი იმუნიტეტი სტრესისადმი, ცუდი კვება ან სხვადასხვა დაავადება. ყველა ეს ფაქტორი ციხეში მყოფ ადამიანს ინფექციებისადმი უფრო მგრძნობიარეს ხდის.[5]

მაგალითისთვის შესაძლებელია მოყვანილ იქნეს ადამიანის უფლებათა იურიდიული ცენტრის განმარტება COVID-19-ის შედეგებთან დაკავშირებით. ავსტრალიის ციხეებში COVID-19-ის შედეგები დამანგრეველი იქნება, რადგან ციხეში მყოფი ადამიანები ზიანის მიღების ან გარდაცვალების მაღალი რისკის წინაშე დადგებიან, თუ ისინი დაინფიცირდებიან. ერთ მესამედზე მეტ ადამიანს, რომლებიც ხვდებიან ციხეში, აქვთ ისეთი ქრონიკული დაავადებები, როგორიცაა: ასთმა, კიბო, გულ-სისხლძარღვთა დაავადება, დიაბეტი და შეზღუდული შესაძლებლობა. ასევე, ორგანიზაციის აზრით, რისკი და ზიანის მიყენების ალბათობა იზრდება იმის გამო, რომ ციხეები არის გადატვირთული და არაჰიგიენური, შეზღუდულია სამედიცინო მომსახურების ხელმისაწვდომობა და, ზოგადად, ცუდი პირობებია. ორგანიზაცია ასევე ყურადღებას ამახვილებს იზოლირების საკითხზე და აღნიშნავს, რომ, არსებული გამოცდილების მიხედვით, სამარტოო პატიმრობა ციხეებში გამოყენებული იქნება საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კრიზისის საპასუხოდ.  მაგრამ ეს ასევე არ იქნება ციხეში COVID-19-ის პრევენციის ეფექტიანი საშუალება, რადგანაც ის ვერ შეაჩერებს პატიმართა ყოველდღიურ შემოდინებას და პერსონალის ყოველდღიურ მოძრაობას, მათ მოსვლას და გასვლას ციხის გარეთ.[6]

მიუხედავად არაერთი არგუმენტისა, რომ მსოფლიოს უმეტეს ქვეყანათა პენიტენციურ სისტემებში არის, COVID-19-ის გავრცელების თვალსაზრისით, მაღალი რისკის შემცველი დაწესებულებები, წინამდებარე ნაშრომი არ განიხილავს ვირუსის გავრცელების პრობლემებს, არამედ მისი მიზანია იმსჯელოს, რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს COVID-19-ის ციხეებში  შეღწევას ან იმ შეზღუდვებს, რომლებიც მასთან დაკავშირებით მსოფლიოს მრავალმა ქვეყანამ მიიღო.

დღეისათვის მსოფლიო ითვლის COVID-19-ის მიერ ეკონომიკისადმი მიყენებულ ზიანს, ინფიცირებულ, გამოჯანმრთელებულ და გარდაცვლილ ადამიანთა რაოდენობას. თუმცა ჯერ ასე ხმამაღლა არ დაწყებულა იმის შეფასება, რა ფსიქოლოგიური და სოციალური ზიანი მიადგა ამავე საზოგადოებას და მათ შორის ადამიანებს, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, რომ ორმაგად შეზღუდულ პირობებში იმყოფებიან, ესენი არიან: პატიმრები და ციხის პერსონალი. ისმის კითხვა: რა ნეგატური ზემოქმედება შეიძლება მოახდინოს COVID-19-მა და მასთან დაკავშირებულმა შეზღუდვებმა პენიტენციურ სისტემაზე?

მაგალითისთვის გადავხედოთ რიგი ევროპის ქვეყნების სტატისტიკას (12 მაისის მონაცემებით) და დავაკვირდეთ, შეაჩერა თუ არა შეზღუდვებმა COVID-19-ის გავრცელება ციხეებში. ვნახავთ, რომ ვერ შეაჩერა. ინფიცირებულ ადამიანებში თითქმის თანაბრად არიან პერსონალი და პატიმრები.

ქვეყანა პოზიტიური შემთხვევების საერთო რაოდენობა აქედან

პატიმარი

 აქედან

თანამშრომელი
საფრანგეთი 412 118 294
რუმინეთი 310 56 254
თურქეთი 170 191 79
ინგლისი, უელსი 892 399 493

 

ციხეებში შემთხვევების სტატისტიკის გათვალისწინებით, პირველ რიგში, უნდა ჩამოითვალოს ის შეზღუდვები, რომლებიც სახელმწიფოებმა დააწესეს იმისათვის, რომ არ დაეშვათ COVID-19 ციხეებში. კერძოდ, აიკრძალა:

  1. ოჯახთან შეხვედრები (როგორც მოკლევადიანი, ასევე გრძელვადიანი, ქვეყნებში არსებული სისტემური სტანდარტების შესაბამისად);
  2. ნებისმიერი გადაადგილება, მათ შორის, მისჯილი პირების გადაყვანა სასჯელის მოხდის ადგილებში;
  3. სასამართლო პროცესებში მონაწილეობა;
  4. რიგ შემთხვევაში ამანათების მიღება;
  5. შეჩერდა სასწავლო და სარეაბილიტაციო პროგრამები და აიკრძალა მასში მონაწილეობა;
  6. დასაქმების პროგრამებში მონაწილე პირთათვის შეჩერდა მუშაობის პროცესი;
  7. აიკრძალა სასეირნო ეზოებში გასვლა და სხვა.

რა ფსიქოლოგიური და სოციალური პრობლემები შეიძლებოდა გამოეწვია კორონავირუსის პრევენციის მიზნით დადგენილ შეზღუდვებს? ერთ-ერთი ფრანგული გამოცემა წერს, რომ შეზღუდვები მძიმე ფსიქოლოგიურ დარტყმას მიაყენებს პატიმრებს, რომლებსაც კრიზისის დაწყებისთანავე ჩამოერთვათ ოჯახთან შეხვედრის უფლება – მათი ერთადერთი კავშირი გარესამყაროსთან.[7]

ის რომ პატიმართა დიდ რაოდენობას უკვე დაკარგული აქვს ოჯახთან კონტაქტი ან ის ძალიან შესუსტებულია, არ უნდა იყოს სიახლე არავისთვის. ამდენად, ამ შემორჩენილი მინიმალური კავშირების ხანგრძლივი აკრძალვა არის დიდი რისკი იმისა, რომ მოხდეს ამ კავშირების სრული გაწყვეტა, რაც, როგორც პატიმრობის პერიოდში, ასევე გათავისუფლების შემდგომ მძიმედ დააწვება პირს და მის რეინტეგრაციას საზოგადოებაში.

არ შეიძლება გამოირიცხოს ისიც, რომ რიგი შეზღუდვები, გარკვეულ პერიოდში, შეიძლება ითქვას, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო ადამიანებისათვის, განსაკუთრებით იმ პირებისათვის, რომლებიც, როგორც ზემოთ აღინიშნა, იმყოფებიან ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ რისკზონაში. თუმცა აქ მნიშვნელოვანია იმაზე მსჯელობა, თუ როგორ უნდა დაიცვას სასჯელაღსრულების სიტემამ ბალანსი ინფექციის პრევენციასა და პატიმრისთვის ფსიქოლოგიურად და სოციალურად ჯანმრთელი გარემოს მაქსიმალურად შენარჩუნებას შორის. ამ კითხვაზეც არსებობს პასუხები, რომელთა კომბინირებული დანერგვა პენიტენციურ სისტემას მიიყვანს შედარებით შემცირებული ზიანის მქონე შედეგამდე.

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის კომენტარები განმარტავს: „მიუხედავად იმისა, რომ ლეგიტიმური პრევენციული ზომების მიღება ციხეში საჭიროა COVID-19-ის პანდემიის წინააღმდეგ, მთავრობამ უნდა უზრუნველყოს ადამიანის უფლებების დაცვა.“[8] მოცემულ ნაშრომში ავტორი განმარტავს ასევე, თუ რომელი უფლებები მიაჩნია ხელშეუხებლად, როგორც ასეთი: პრევენციის ღონისძიება, როგორიცაა პროცესუალური გარანტიები, რომელიც იცავს პირის პერსონალურ თავისუფლებას, სიცოცხლის უფლება, წამების აკრძალვა, ასევე სასამართლო განხილვაში მონაწილეობის უფლება, როდესაც სასამართლომ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება პირის დაპატიმრების შესახებ, არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, როგორც რაიმე სახის პრევენციული ღონისძიება.

ზემოაღნიშნულ მითითებას შეიძლება დაემატოს საერთაშორისო ორგანიზაცია PRI-ის ბრიფინგში განმარტებული რეკომენდაციები: „იზოლაცია ან საკარანტინო ღონისძიებები, რომლებიც გამოყენებული იქნება თავისუფლების აღკვეთის ადილებში, უნდა იყოს კანონიერი, პროპორციულად აუცილებელი, დროში განსაზღვრული, გადახედვის საგანი. ასეთი ღონისძიებების გამოყენება არ უნდა ნიშნავდეს დეფაქტო სამარტოო პატიმრობას. კარანტინი უნდა იყოს დროში შეზღუდული და გამოყენებული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფოს არ გააჩნია სხვა ალტერნატიული ზომები, რომლებიც იქნება გამოყენებული ინფექციის გავრცელების შეჩერების ან მასზე რეაგირებისათვის.“[9]

მოცემულ შემთხვევაში წინამდებარე სტატიის ავტორი ეხება რამდენიმე მნიშვნელოვან კომპონენტს, რომელთა შეფასება, დღეის მდგომარეობით, როცა ინფექცია ჯერ კიდევ გავრცელების პროცესშია და პანდემია არ შეიძლება ჩაითვალის ჩავლილად, არ ხდება. ასეთი შეფასება შეიძლება მოხდეს შემდგომ, როდესაც ექსპერტები მოიცლიან ან/და დაიშვებიან სასჯელაღსრულების დაწესებულებების ტერიტორიაზე და ექნებათ შესაძლებლობა პირადად მიიღონ ინფორმაცია იმ ადამიანებისგან, რომლებიც ამ შეზღუდვის ობიექტს წარმოადგენდნენ. დადგენილი შეზღუდვების თანმდევი და ნეგატიური შედეგების შემცირების თვალსაზრისით, უმნიშვნელოვანესი კომპონენტებია: ლეგიტიმურობა და პროპორციულობა. სამწუხაროა, მაგრამ ასეთი ლეგიტიმურობის ან პროპორციულობის შეფასების კრიტერიუმები, დღეის მდგომარეობით, არავის შეუქმნია. ამდენად, ყველა ქვეყანაში პენიტენციურმა ადმინისტრაციამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომელიც მათი შეხედულებით იყო საჭირო. ასეთი შეზღუდვებია: ხანგრძლივი დროით ოჯახთან შეხვედრის აკრძალვა, თუმცა არავის დაუდგენია ამით გამოწვეული ფსიქოლოგიური და სოციალური შედეგები, პერსონალის განუსაზღვრელი ვადით განსაკუთრებულ რეჟიმში მუშაობა, როდესაც არავის შეუსწავლია, თუ რა ზიანი შეიძლება მიადგეს ამ ადამიანების ოჯახებს და მათ პირად ცხოვრებას ან/და ჯანმრთელობას და ა. შ.

OHCHR and WHO-ის სახელმძღვანელო პირობები ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთის ადგილებზე პერსონალის უფლებებს. რატომ აქვს მოცემულ კონტექსტში ამ უფლებების დაცვას, შეიძლება ითქვას, სასიცოცხლო მნიშვნელობა? ამისთვის რამდენიმე მიზეზი უნდა იქნეს განხილული: უპირველეს ყოვლისა, ის, რომ ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად დათრგუნული და გადაღლილი პერსონალი არ შეიძლება იყოს ეფექტიანი სისტემის საქმიანობისთვის. მაღალია ალბათობა იმისა, რომ მათ შესაძლოა გაუჩნდეთ აგრესია პატიმრების ან თუნდაც საკუთარი კოლეგების ან ხელმძღვანელობის მიმართ, რაც განსაკუთრებული სიმწვავით იჩენს თავს მოცემული იზოლაციის პერიოდში, როდესაც ადამიანები, ასე ვთქვათ, „ორმაგი პატიმრობის“ გამო იმყოფებიან სტრესულ სიტუაციაში. მოცემული სახელმძღვანელო რეკომენდაციები, ასეთი საგანგებო პროცესების მართვის თვალსაზრისით, განმარტავენ, რომ „ხელმძღვანელი თანამდებობის პირები აქტიურად უნდა იყვნენ ჩართული პერსონალის საქმიანობის დაგეგმვაში COVID-19-ის პანდემიის დროს, უნდა გააცნონ მათ საგანგებო მდგომარეობაში მოქმედების გეგმა და შესთავაზონ დახმარება იმ თანამშრომელთა ოჯახის წევრებს, რომლებიც კრიტიკულად მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებენ. სპეციალური ტრენინგები უნდა მიეწოდოს ყველა თანამშრომელს, რათა გაუმჯობესდეს მათი ცოდნა, უნარები და ქცევა, რაც აუცილებელია ჯანდაცვისა და ჰიგიენის თვალსაზრისით.[10]

რაც შეეხება შეზღუდვების ფსიქოლოგიურ შედეგებს, ყურადღება უნდა მიექცეს ფსიქოლოგების აზრს იმის შესახებ, რომ „თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებებში მყოფი პირები, განსაკუთრებით ისინი, ვინც იყვნენ იზოლირებული ან იყვნენ კარანტინში, შეიძლება იყვნენ შეშინებული, განერვიულებული, გაურკვევლობაში. ამდენად, სტრესთან დაკავშირებული დაავადებები ან ადრე არსებული ფსიქიკური პრობლემები შეიძლება უფრო გაღრმავდეს.“ აქვე, ისინი ყურადღებას ამახვილებენ იმაზე, თუ როგორ უნდა იმოქმედოს სისტემამ მოცემულ შემთხვევაში, რომ ყველა პირს, ვისაც ადრე ზემოაღნიშნული პრობლემები ჰქონდა, უნდა შესთავაზონ ფსიქიატრიული და ფსიქოლოგიური დახმარება (მედიკამენტური მკურნალობის ჩათვლით),  უკიდურეს შემთხვევაში, ტელეფონით ან ვიდეოზარის გამოყენებით. ის ადამიანები, რომლებიც განსაკუთრებით არიან ფსიქიკური დაავადებების რისკის ქვეშ, უნდა იყონ გამოვლენილი, მათი მდგომარეობა უნდა შეფასდეს დაუყოვნებლივ და უნდა შეეთავაზოთ ყველა აუცილებელი დახმარება.

რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ შემცირდეს COVID-19-ით გამოწვეული სტრესი და მისი უარყოფითი შედეგები? ამ კითხვაზე გარკვეულწილად ნათელ პასუხს იძლევა ფსიქოლოგების მიერ ჩატარებული კვლევა, სადაც ავტორები იძლევიან ზოგად განმარტებას, თუმცა მისი რელევანტურობა კონკრეტულად თავისუფლებააღკვეთილი პირებისა და პერსონალისთვისაც აშკარაა. კერძოდ, აღნიშნული კვლევის მიხედვით:

  1. შეზღუდვები უნდა იყოს, რაც შეიძლება, მოკლე, რადგანაც, ხანგრძლივი კარანტინის პირობები იძლევა გაუარესებულ ფსიქოლოგიურ შედეგებს. მაგალითად, არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ, გამოკითხულთა აზრით, სტრესი იქნება იმდენად დიდი, რამდენადაც ხანგრძლივი იქნება კარანტინი.
  2. მიეწოდოს ადამიანებს, რაც შეიძლება, მეტი ინფორმაცია. იზოლირებაში მყოფ პირებს ეშინიათ არ დაინფიცირდნენ ან არ დააინფიცირონ სხვა. ასევე, ისინი გაზვიადებულად აფასებენ ნებისმიერ ფიზიკურ სიმპტომს, რომელიც კი ჰქონიათ კარანტინის დროს.
  3. კარანტინში მყოფი ადამიანები უნდა მომარაგდნენ ადეკვატური საშუალებებით, რათა ყველა საშუალება ჰქონდეთ აუცილებელი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად.
  4. მნიშვნელოვანია მოწყენილობის შემცირება და ურთიერთობების გაუმჯობესება. მოწყენილობა და იზოლირება იწვევს სტრესს. იზოლაციაში მყოფ ადამიანებს უნდა მიეწოდოთ ინფორმაცია, თუ როგორ გაუმკლავდნენ მოწყენილობას, რისი გაკეთება შეუძლიათ მათ მოცემულ პირობებში; მიეცეთ რჩევები სტრესის მართვასთან დაკავშირებით.[11]

დასკვნა

წინამდებარე სტატია ავტორის პირველი მცდელობაა, საზოგადოებას წარმოუდგინოს ის მძიმე შედეგები, რომლებიც შეიძლება დაუდგეთ თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში მყოფ პირებს, პერსონალს და, შესაბამისად, ზოგადად, საზოგადოებას, რადგანაც საზოგადოების დიდ ნაწილს აღნიშნული ადამიანების ოჯახის წევრები შეადგენენ. სტატიაში ხაზგასმითაა აღნიშნული, რომ პენიტენციური სისტემის ადმინისტრაციების მიერ წინასწარ დაგეგმვისა და ღრმა ანალიზის გარეშე გამოყენებულმა შეზღუდვებმა შესაძლებელია სამუდამო დაღი დაასვას პენიტენციურ სისტემაში მყოფ პირებს და პერსონალს, რომელიც დღედაღამ შრომის წყალობით ქმნის საზოგადოების უსაფრთხოების გარანტიას.

შესრულებული ანალიზი იძლევა შეჯამების საშუალებას, რომელიც მარტივი და გასაგებია პენიტენციურ სისტემაში ჩართული ნებისმიერი პირისთვის, და რომლის საფუძველზეც შეიძლება შემდეგი რეკომენდაციების ფორმულირება:

  • დაცული უნდა იყოს ბალანსი პრევენციის ღონისძიებებსა და ადამიანის უფლებების დაცვას შორის;
  • უნდა განისაზღვროს ლეგიტიმურობა და პროპორციულობა, გამოყენებულ შეზღუდვებსა და არსებულ გადაუდებელ აუცილებლობას შორის;
  • უნდა შეიქმნას ასეთი ლეგიტიმურობის ან პროპორციულობის შეფასების კრიტერიუმები;
  • შეზღუდვების გამოყენება უნდა იყოს დროში განსაზღვრული, რომელიც იქნება მოკლევადიანი და უკიდურესი ღონისძიება;
  • უნდა შემუშავდეს და განხორციელდეს გეგმა როგორც პატიმრების, ისე პერსონალის სისტემატურად ინფორმაციული უზრუნველყოფის მიზნით;
  • უნდა ჩატარდეს უწყვეტი დისტანციური სწავლება პერსონალის მოცემულ სიტუაციაში სამუშაოდ მომზადების მიზნით;
  • უნდა განხორციელდეს დაცვის საჭირო საშუალებებით აღჭურვა და სამედიცინო, ფსიქოლოგიური და, საჭიროების შემთხვევაში, ფსიქიკური დახმარების დროული და ეფექტიანი მიწოდება;
  • უნდა მოხდეს მოცემული შეზღუდვებისა და ღონისძიებების სწორი და დროული დაგეგმვა და გამოყენებული ღონისძიებების სისტემატური ანალიზი და გადახარისხება.

ეს არის ის მცირე ჩამონათვალი რეკომენდაციებისა, რომელთაც ავტორი აძლევს პენიტენციურ სისტემებს შეზღუდვებით გამოწვეული ზიანის შესამცირებლად.

ბიბლიოგრაფია:

  • Article 9 of the ICCPR and General Comment No.35.
[1] Wagner P., (Peter Wagner is an attorney and the Executive Director of the Prison Policy Initiative) and Widra E., Need to wait for pandemics: The public health case for criminal justice reform, March 6, 2020, < https://www.prisonpolicy.org/blog/2020/03/06/pandemic/ /> [23.05.2020].
[2] აქ საუბარია ისეთ პრაქტიკაზე, როდესაც მკურნალობის ხარჯებს ნაწილობრივ აფინანსებს პენიტენციური სისტემა, ხოლო მეორე ნაწილის გადახდა პატიმრის ვალდებულებას წარმოადგენს.
[3] შეხვედრების შემცირებაში მოიაზრება ფიზიკური შეხვედრებისა და მათში პატიმართა მონაწილეობის შემცირება და არა განხილვის პროცესის შეჩერება ან შემცირება.
[4][4] Widra E. and  Wagner P., How prepared are state prison systems for a viral pandemic? April 10, 2020, <https://www.prisonpolicy.org/blog/2020/04/10/prepared/> [23.05.2020].
[5] FAQ: Prevention and control of COVID-19 in prisons and other places of detention,  <http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-determinants/prisons-and-health/focus-areas/prevention-and-control-of-covid-19-in-prisons-and-other-places-of-detention/faq-prevention-and-control-of-covid-19-in-prisons-and-other-places-of-detention> [23.05.2020].
[6] Human rights law center, Explainer: Prisons and COVID-19,
<https://www.hrlc.org.au/prisons-and-covid19> [23.05.2020].
[7] Dodman B. article: As France releases thousands, can Covid-19 end chronic prison overcrowding? <https://www.france24.com/en/20200427-as-france-releases-thousands-can-covid-19-end-chronic-prison-overcrowding> [23.05.2020].
[8] Article 9 of the ICCPR and General Comment No.35.
[9] Briefing Note, Coronavirus: Healthcare and human rights of people in prison, p 8, 16 March 2020, Penal Reform International,
<https://cdn.penalreform.org/wp-content/uploads/2020/03/FINAL-Briefing-Coronavirus.pdf.> [23.05.2020].
[10] OHCHR and WHO, Interim Guidance, COVID-19: Focus on Persons Deprived of Their Liberty, March 2020, 2, <https://interagencystandingcommittee.org/system/files/2020-03/IASC%20Interim%20Guidance%20on%20COVID-19%20-%20Focus%20on%20Persons%20Deprived%20of%20Their%20Liberty.pdf> [23.05.2020].
[11] Brooks S., K., PhDa, Webster R., K., PhDa, Smith L. E., PhDa, Woodland L, MSca, Wessely S., Prof, FMedScia, Greenberg N., Prof, FRCPsycha and Rubin G. J., PhDa, The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence, Published online 2020 Feb 26.