“სხვანაირები” და “ჩვენნაირები”

ბლოგი შექმნილია ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული პროექტის „სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის რეფორმების ხელშეწყობა და მონიტორინგი სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობით“ ფარგლებში, რომელსაც ახორციელებს ორგანიზაცია „ციხის საერთაშორისო რეფორმა“ პარტნიორ ორგანიზაციებთან – „ინიციატივა მოწყვლადი ჯგუფების რეაბილიტაციისათვის“ და „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ – ერთად.

2018 წლის ცხელ ივლისში ერთიან ეროვნულ გამოცდებს ვაბარებდი. რიგით მესამე გამოცდა ინგლისურ ენაში მქონდა. საგამოცდო ცენტრში ადრე მომიწია მისვლა, რეგისტრაციის გავლისას  ჩემ წინ პატიმარი მოხვდა, ჩემი ასაკის ან ოდნავ მეტის იქნებოდა, ორი ბადრაგი ახლდა და ერთად გადაადგილდებოდნენ. თავის აუდიტორიაში გადამისამართების შემდეგ, რეგისტრატორმა ქალბატონმა ჩაილაპარაკა, იმედია,  თავისნაირებთან იქნებაო. ჩემი აუდიტორია „სხვანაირების“ გვერდით იყო, არ შემიხედავს, თუმცა ვიცოდი, „ჩემნაირებიც“ იყვნენ იქ, რეგისტრატორისდა სამწუხაროდ პატიმრები იზოლირებულ აუდიტორიებში არ წერდნენ გამოცდებს.

მაშინ რამდენიმე კითხვა გამიჩნდა. პირველ რიგში მაინტერესებდა, მსჯავდებულთა საგანმანათლებლო პროგრამები და  სხვა შესაძლებლობები. ასევე  რა სახის სარეაბილიტაციო პროგრამები ხოციელდებოდა პენიტენციალურ დაწესებულებებში, ანდა რას ნიშნავს ეს უსაშველოდ გრძელი და თანხმოვნებით უხვად გაჯერებული სიტყვა რესოციალიზაცია.

პატარა აღარ ვიყავი და ვხვდებოდი, რომ „მისნაირები“ გულუბრყვილოდ წარმოთქმული შედარება არ იყო და მის უკან დამნაშავეებისადმი ზიზღი და შიში იმალებოდა. მაინტერესებდა, რატომ გაუჩნდა განათლების სფეროში დასაქმებულ პიროვნებას ამგვარი დამოკიდებულება ადამიანისადმი, რომელიც უკვე სასჯელს იხდიდა და რომელიც სხვა შემთხვევაში შესაძლებელია მისი შვილი ან მოსწავლე ყოფილიყო და რომელიც რაღაც პერიოდის შემდეგ საზოგადოებას უნდა დაბრნებოდა და ჩვეულებრივ უნდა განეგრძო ცხოვრება. სწორედ ამ დროს გამახსენდა, რომ წლების წინ მონაწილეობას ვიღებდი სამოქალაქო განათლების ოლიმპიადაში, რომლის ოფიციალურ ფეისბუქ გვერდზე ერთხელ წავაწყდი პოსტს, მის მიხედვით, ოლიმპიადის პირველ ტურში მონაწილეობას იღებდნენ არასრულწლოვანი პატიმრები და მათგან მეორე ტურში გადასულები ორგანიზაციის დირექტორმა პირადად დააჯილდოვა. დამაინტერესა, რა მოხდა შემდეგ. მიიღეს თუ არა მონაწილეობა მეორე ტურში.  პირველი ელექტრონულად ჩატარდა და ყველა მოსწავლე სკოლიდან ვასრულებდით დავალებებს, შესაბამისად, ციხიდანაც დისტანციურადაც შეიძლებოდა წერა. მეორე კი წერითი გახლდათ და ყველა რეგიონში ირჩეოდა ცენტრები, სადაც მონაწილეები ტესტებს დაწერდნენ. სამწუხაროდ ინფორმაცია იმის შესახებ თუ როგორ განვითარდა მოვლენები ოლიმპიადის შემდეგ ეტაპებზე,  ვერ ვიპოვე. სამოქალაქო განათლების ოლიმპიადის ოფიციალური ფეისბუქ გვერდი პროგრამის დასრულებისთანავე გაუქმდა, სპეციალური პენიტენციური სამსახურის გვერდზე კი კვლავ პირველი ტურის შესახებ წავაწყდი ინფორმაციას, ერთადერთი სიახლე კი მონაწილეთა ზუსტი რაოდენობა იყო. როგორც აღმოჩნდა 12-მა არასრულწლოვანმა მსჯავდებულმა მოახერხა პირველი ეტაპის დაძლევა, რაც მართლაც კარგი შედეგია, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ჩემი სკოლის (რომელიც საკმაოდ დიდია და საიდანაც 30-მდე მოსწავლე მონაწილეობდა) მხოლოდ სამი მოსწავლე გადავედით მეორე ტურში.

სპორტული მარათონის დროს მონაწილეებიდან ერთი შესაძლოა შუა გზაზე გაჩერდეს, დანარჩენებმა კი გზა განაგრძონ. სამოქალაქო განათლების ოლიმპიადის ზემოთ ხსენებული შემთხვევაც რაღაცით ამას ჰგავს, თუმცა განსხვავდება კიდეც,  მის ზოგიერთ მონაწილეს სულაც არ წაუგია, უბრალოდ გარემო ფაქტორების გამო შუა გზაზე მოუხდა მიეტოვება, დანარჩენებმა კი ფინიშისკენ სვლა განვაგრძეთ.

სამოქალაქო განათლების ოლიმპიადის მთავარი მიზანი მოსწავლეებში სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლება იყო. თუმცა რა საჭიროა ამგვარი დიადი მიზნის დასახვა, თუ ზოგიერთ მოზარდი მონაწილეობის გაგრძელებასაც ვერ შეძლებს?

პატიმრებთან მოპყრობის შესახებ გაეროს მინიმალური სტანდარტული წესებიდან ერთ-ერთი  ამბობს, რომ „სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის, ან ნებისმიერი მსგავსი ღონისძიების დანიშვნის მიზანი, საბოლოო ჯამში, არის საზოგადოების დაცვა დანაშაულისაგან და რეციდივის შემცირება.“ საინტერესოა, როგორ ვიცავთ საზოგადოებას დანაშაულისგან თუ მის ჩამდენებზე არ ვიზრუნებთ და რეაბილიტაციისთვის საჭირო ზომებს არ მივიღებთ?

საბედნიეროდ, ამ მხრივ ქართული სისტემა თანდათან ვითარდება. ალბათ, კონკრეტული პროგრამა დღეს რომ განხორციელებულიყო არასრულწლოვანი მსჯავდებულები სხვადასხვა ეტაპზე მონაწილეობასაც შეძლებდნენ, რადგან, კვლევების მიხედვით,  2014-დან 2018 წლამდე რეაბილიტაციისა და რეზოციალიზაციის მხრივ მართლაც შეინიშნება გარკვეული სახის სასიკეთო ძვრები.

მაგალითად, 2014 წელთან შედარებით 2018 წლის მონაცემებში გაზრდილია საგანმანათლებლო-სარეაბილიტაციო პროგრამები. #2 დაწესებულებაში 2014 წელთან შედარებით გაზრდილია სასწავლო პროგრამების რაოდენობა,  კურსებისა და პროგრამების სიმრავლით გამოირჩევა #12, #14 და #16 დაწესებულებებიც. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სახალხო დამცველის 2013 და 2014 წლის ანგარიშებში დაფიქსირებული იყო სარეაბილიტაციო პროგრამების სიმცირე პენიტენციური დეპარტამენტის N3, N6, N7, N9, N18 და N19 დაწესებულებებში. ამ მხირვ უკეთესობა შეინიშნება #19 და #3 დაწესებულებაში, ამ უკანასკნელში 2018 წელს სტრესის მართვის კურსი გაჩნდა, რაც შეეხება #19 დაწესებულებას, აქ სამი პროგრამა ფუნქციონირებს ესენია: არტ-თერაპია, ერგო-თერაპია და პენიტენციალური სტრესის მართვა. ხაზი უნდა გაესვას საგანმანათლებლო და სარეაბილიტაციო პროგრამების სიმრავლეს ქალთა #5 სასჯელაღსრულების დაწესებულებაშიც, სადაც სხვადასვხა  სახით მიმდინარეობდა  ფსიქო-სოციალური სარეაბილიტაციო პროგრამები, სპორტული და კულტურული ღონისძიებები, პროფესიულ სახელოვნებო ტრენინგები.

აუცილებლად უნდა ვისაუბროთ ცალკეულ ისტორიებზეც, რომელიც პერიოდულად ჩნდება ხოლმე ინტერნეტ სივრცეში და გვანახვებს, რომ გისოსებს მიღმა ცხოვრებას ადამიანები გარკვული ხერხებით იმსუბუქებენ. ლაშა ფიცხელაური, რომელიც ტყავზე მუშაობს და რომლის მშვენიერ ნაკეთობებსაც პრესტიჟულ მაღაზიებში ვაწყდებით. მიხაილო, რომელიც ციხეში ელექტრონულ მუსიკას ქმნის. რომ არა მიღწევები და პროგრესი ამ სფეროში ეს ორი და კიდევ სხვა მრავალი  ადამიანი  ვერ მოახერებდა საკუთარი თავისა და მოტივაციის პოვნას ცხოვრების გასაგრძელებლად.

ფაქტია, რომ ადამიანთა უმრავლესობა ციხის ცხოვრებისა და პატიმართა ყოფის შესახებ პირველ ინფორმაციებს პოპ კულტურიდან, განსაკუთრებით კი ფილმებიდან, იღებს, მაგალითად, სტივენ კინგის ცნობილ მოთხრობასა და მის საკულტო ეკრანიზაციაში „გაქცევა შაუშენკიდან“ მთხრობელი რედი გვეუბნება, რომ მთავარი პერსონაჟის, ენდის,  მონდომებითა და შეუპოვრობით  მოხერხდა ახალი ინგლისის საუკეთესო ციხის ბიბლიოთეკის შექმნა და ამან პატიმართა უნარების გაუმჯობესებას მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი. ფილმის ყურების შემდეგ დავინტერესდი ამ საკითხით და აღმოვაჩინე, რომ რუსთავის #5 ქალთა პენიტენციურ დაწესებულებაში არსებობს მართლაც შესანიშნავი ბიბლიოთეკა, დანამდვილებით ვერ ვიტყვი თანამედროვე ახალი ინგლისის რამდენ სამკითხველოს შეედრება, თუმცა ქართული რეალობისთვის მართლაც გამორჩეულია.

მიუხედავად მრავალი დადებითი ფაქტისა და პროცესისა მსჯავდებულთა რეაბილიტაციისა და რესოციალიზაციის პრობლემა მაინც მწვავედ დგას სხვადასხვა დაწესებულებებში.  მაგალითად, სახალხო დამცველის 2018 წლის ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ #6 პენიტენციურ დაწესებულებაში 2018 წლის პირველი სამი თვის მანძილზე სარეაბილიტაციო აქტივობა არ განხორციელებულა. 2017 წელს კი ჯამში მხოლოდ სამი პროგრამა ჩატარდა. სიტუაციას ამძაფრებს ისიც, რომ დაწესებულებებში არასაკმარისია სოციალური მუშაკებისა და ფსიქოლოგების რაოდენობა. უკვე ხსენებულ #6 დაწესებულებაში მხოლოდ 3 ფსიქოლოგია, თუმცა ჯგუფური თერაპია მაღალი რისკის გამო ვერ ხერხდება, შესაბამისად, შეუძლებელია სამი ფსიქოლოგი ინდივიდუალურად მოემსახუროს საშუალოდ 209 პატიმარს. ეს პრობლემა დგას სხვა საპატიმროებშიც, მაგალითად #17 დაწესებულებაში მხოლოდ 2 ფსიქოლოგია მუშაობს.

რა თქმა უნდა, პრობლემა ბევრი მათი გადაჭრა კი აუცილებელია, თუმცა არ უნდა დავივიწყოთ უკვე ნახსენები ის დადებითი მხარეებიც, რომლებიც ციხის რეფორმირების პროცესში გაჩნდა და რომლებიც პატიმრებს საშუალებას აძლევენ დაუბრუნდნენ საზოგადოებას და სრულყოფილ მოქალაქეებად იგრძნონ თავი.

ბოლოს კი უნდა ვთქვა, რომ 2018 წლის ივლისში აბიტურიენტებს ინგლისური ენის  საგამოცდო ესეში უნდა გვემსჯელა, როგორ ურჩევნიათ მოზარდებს თავისუფალი დროის გატარება. არ ვიცი, სათაურის წაკითხვისას რა იგრძნო ჩემს გვერდითა აუდიტორიაში მჯდომმა ჩემივე ასაკის მსჯავდებულმა, არ ვიცი, როგორია მისი თავისუფალი დრო და როგორ გაჰყავს ის, თუმცა ვისურვებდი, რამდენიმე წელიწადში მაინც აღარ არსებობდნენ რეგისტრატორები, რომლებიც სამყაროს „ჩვენ“ და „ისინი“ პრინციპით დაყოფენ, ოლიმპიადები, რომლებში მონაწილეობაც იძულებით შეწყდება და არსებობდეს დრო, რომლის განმავლობაშიც ცოტათი მაინც ვიგრძნობთ თავისუფლებასა და საზოგადოების სრულფასოვან წევრობას.

For English, please visit the following link: https://www.penalreform.org/blog/rehabilitation-and-resocialization-of-convicted-persons/