პატიმარი ქალები საქართველოში – სტიგმა, რომელსაც 5 წერტილი აქვს

ბლოგი შექმნილია ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული პროექტის „სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის რეფორმების ხელშეწყობა და მონიტორინგი სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობით“ ფარგლებში, რომელსაც ახორციელებს ორგანიზაცია „ციხის საერთაშორისო რეფორმა“ პარტნიორ ორგანიზაციებთან – „ინიციატივა მოწყვლადი ჯგუფების რეაბილიტაციისათვის“ და „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ – ერთად.

საქართველოში ტრადიციული შეხედულებები ქალის როლისა და ბუნების შესახებ ჯერ კიდევ ფართოდ არის გავრცელებული და დანაშაული რჩება მასკულინურ ფენომენად. საზოგადოება ნაკლებად შემწყნარებელია ყოფილი პატიმრის მიმართ, აღიქვამს მას როგორც „დამნაშავეს“ და შესაბამისად ეპყრობა. შედეგად, მსჯავრდებულებს ექმნებათ სხვადასხვა სახის სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები, რაც რეციდივის შანსს ერთი-ორად ზრდის. საქმე კიდევ უფრო რთულდება პატიმარი ქალების შემთხვევაში. როგორც ქართული, ისე მსოფლიო გამოცდილება ადასტურებს, რომ ისინი განიცდიან ძლიერ ზეწოლასა და დისკრიმინაციას საზოგადოების მხრიდან. ქალის მიერ ჩადენილი დანაშაული უფრო რთულად „საპატიებელია“, რადგანაც პატრიარქალურ საზოგადოებაში მოქმედებს ორმაგი სტანდარტები: ის, რაც ეპატიება მამაკაცს, სრულიად დაუშვებელია ქალისთვის. პატიმრობა კი სწორედ ასეთი მოცემულობაა. საზოგადოება უფრო  მეტად მიმტევებელია მამაკაცი პატიმრების მიმართ, ქალები კი განიცდიან ორმაგ დისკრიმინაციას, ერთი მხრივ, საკუთარი სქესისა და, მეორე მხრივ, დამნაშავის იარლიყის გამო.

სამწუხაროდ, ყოფილი პატიმარი ქალები ქართული საზოგადოების სრულიად შეუმჩნეველი ჯგუფია. არსებული დისკრიმინაციული ფონის გავლენით, ისინი ცდილობენ, ჩრდილში დარჩნენ. ხშირად მიკრო სოციუმის წევრებისთვისაც კი არაფერია ცნობილი მათი კრიმინალური წარსულის შესახებ. ასევე, ყოფილი პატიმარი ქალები ღიად არ საუბრობენ იმ პრობლემებისა და დაბრკოლებების შესახებ, რაც პატიმრობის პერიოდში ან გათავისუფლების შემდეგ ექმნებათ. ამის გამო, მათ უწევთ, დამოუკიდებლად გაუმკლავდნენ არსებულ გამოწვევებს, რაც დანაშაულებრივი ცხოვრების წესის გაგრძელების ალბათობას ზრდის.

პატიმარი ქალები, როგორც ორმაგად სტიგმატიზირებული ჯგუფი

პატიმარი ქალები განსაკუთრებულ სტიგმას გრძნობენ საზოგადოების მხრიდან. სოციუმს ნაკლებად აქვს მოლოდინი, რომ ქალი დანაშაულს ჩაიდენს და, შესაბამისად, უფრო მეტად შეუწყნარებელია მის მიმართ. შემწყნარებლობა დანაშაულის ჩამდენი ქალების მიმართ უფრო დაბალია, რადგან საზოგადოება არ პატიობს ქალს მისი გენდერული როლის წინააღმდეგ წასვლას. ის განიცდის ორმაგ სტიგმას, როგორც დამნაშავე და როგორც ქალი, რომელიც ციხეში მოხვდა. უნდა აღინიშნოს, რომ საზოგადოების მხრიდან უარყოფითი დამოკიდებულება იმდენად ძლიერია, რომ, ხშირად, ბრალდებული ქალები არ ამხელენ მათ პატიმრობას და ცდილობენ, ეს ამბავი მაქსიმალურად დაუმალონ ახლობელ ადამიანებსაც კი. ერთ-ერთი გავრცელებული მეთოდი, რომელსაც ქალები საკუთარი პატიმრობის შესანიღბად იყენებენ, ემიგრაციაში წასვლაა.

ციხიდან გამოსვლის შემდეგ ყველაზე დიდი პრობლემა საზოგადოების მხრიდან უარყოფითი დამოკიდებულება და სტიგმაა, რომელიც ორ ძირითად კომპონენტს  – შიშსა და უნდობლობას მოიცავს. მათ ეჭვის თვალით უყურებენ და აკრიტიკებენ, როგორც დედებს, რომლებმაც დანაშაული ჩაიდინეს. სამწუხაროდ, პრობლემის მასშტაბი გაცილებით უფრო დიდია, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. ყოფილი პატიმარი ქალები დისკრიმინაციას განიცდიან არა მხოლოდ საზოგადოების, არამედ ოჯახისა და უახლოესი სოციალური წრისგანაც.

აღსანიშნავია, რომ სტიგმის მსხვერპლნი არა მხოლოდ პატიმარი ქალები, არამედ მათი შვილებიც ხდებიან. ხშირია ბულინგი თანატოლების მხრიდან „ნაციხარი“ დედის გამო. სწორედ მსგავსი პრობლემების თავიდან აცილების მიზნით, ოჯახის წევრები ცდილობენ, მაქსიმალურად დამალონ ქალის პატიმრობა.

გარდა ოფიციალური დოკუმენტებისა, პატიმარი ქალის სხეულიც საუბრობს ციხეში გატარებული წლების შესახებ. ეს ვიზუალური „დაღები“ სვირინგებია. არა მხოლოდ მამაკაცთა სასჯელაღსრულების დაწესებულებაშია გავრცელებული სხეულის სპეციფიური ნიშნებით მოხატვა, არამედ ქალთა ციხეშიც წარმატებით იმეორებენ აღნიშნულ პრაქტიკას. სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში გაკეთებულ თითოეულ სვირინგს თავისი მნიშვნელობა აქვს და ადვილად იშიფრება სხეულის მოხატვით დაინტერესებული საზოგადოების  ტიპური წარმომადგენლის მიერ. მაგალითად, „ბეში“ ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სვირინგია, რომელიც 5 წერტილისგან შედგება. ოთხი წერტილი საკნის იმიტაციას წარმოადგენს, მეხუთე კი თავად საპყრობილეში გამოკეტილ პატიმარს აღნიშნავს. ამ ნიშანს, როგორც წესი, ხელის მტევანზე იკეთებენ, რის გამოც ის ძალიან ადვილად შესამჩნევია. ციხეში გაკეთებული სვირინგები მიანიშნებს, რომ მისი მფლობელი საპატიმრო დაწესებულებაში იმყოფებოდა. მათთვის ეს ერთგვარი დაღია, რომელსაც ვერსად გაექცევიან და რომელიც საზოგადოებას ამცნობს მათი წარსული ცხოვრების შესახებ.

პატიმარი დედები, როგორც ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფი

საქართველოში ბავშვზე ზრუნვის ძირითადი ფუნქცია ქალს ეკისრება, შესაბამისად, როდესაც ქალი ხვდება სასჯელაღსრულების სისტემაში, ის კარგავს მისი სოციალური როლის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ნაწილს და, ამავე დროს, საზოგადოებისაგან განიცდის განსაკუთრებულ დისკრიმინაციას, როგორც დამნაშავე დედა.  „ბანგკოკის წესები“ ავალდებულებს შესაბამის რგოლებს, რომ ქალისთვის სასჯელის შეფარდებისას მხედველობაში მიიღონ შვილებისა და მათზე ზრუნვის ვალდებულების საკითხი დედის სოციალური როლის გათვალისწინების საფუძველზე (წესები ქალ პატიმართა მოპყრობისა და მსჯავრდებულ ქალთა არასაპატიმრო მოპყრობის შესახებ, 2013, გვ. 88), თუმცა, ქართულ სინამდვილეში ეს რეკომენდაცია ნაკლებად სრულდება.

პატიმარი ქალების შვილები ძირითადად იზრდებიან მამის ან რომელიმე ახლო ნათესავის ოჯახში. არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვები, საერთოდ, უმეთვალყურეოდ რჩებიან და იმყოფებიან სახელმწიფო მზრუნველობის ქვეშ, მცირე საოჯახო ტიპის სახლებსა თუ მიმღებ ოჯახებში. ქართული კანონმდებლობის მიხედვით, ქალს, რომელიც დაპატიმრების პერიოდში არის ფეხმძიმედ, აქვს უფლება, მშობიარობის შემდეგ იცხოვროს შვილთან ერთად ციხის ტერიტორიაზე არსებულ დედათა და ბავშვთა განყოფილებაში 3 წლის ვადით. თუმცა, პატიმარი დედებისთვის სხვა სახის შეღავათები ნაკლებად არსებობს.

ქართულ საზოგადოებაში არსებობს სტერეოტიპული შეხედულება იმის შესახებ, რომ „ქალი, რომელიც მოხვდება საპატიმრო დაწესებულებაში ან დანაშაულს ჩაიდენს, არ არის ოჯახისა და დედობის ღირსი“ ამგვარი დამოკიდებულების არსებობის გამო, ოჯახის წევრები არ აძლევენ შვილებს პატიმარი დედის მონახულების უფლებას. მათთვის მიუღებელია არასრულწლოვნის საპყრობილეში მისვლა და, შესაბამისად, პატიმარი ქალები წლების განმავლობაში ვერ ახერხებენ შვილების ნახვას. აღსანიშნავია, რომ ციხე ისედაც ართმევს ქალს დედობის უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და როდესაც ამას ემატება შვილთან კონტაქტის საბოლოოდ გაწყვეტა, მივდივართ გაუცხოებამდე,

რატომ ვერ ვიპოვნე სამსახური?!

ყოფილი პატიმარი ქალების კიდევ ერთი ფუნდამენტური პრობლემა დასაქმება და სტაბილური სამსახურის პოვნაა. იმისთვის, რომ თავიდან ავიცილოთ რეციდივის შემთხვევები, აუცილებელია, ყოფილმა ბრალდებულებმა მოახერხონ ფინანსური სტაბილურობის მიღწევა.

დასაქმების შანსები მცირდება იმ შემთხვევაში, როდესაც ყოფილ პატიმარს, დამატებითი სასჯელის სახით, შეფარდებული აქვს საქმიანობის უფლების ჩამორთმევა. ასეთი აკრძალვა თითქმის ყოველთვის დაკავშირებულია ბრალდებულის ძველ საქმიანობასთან ანუ იმ სფეროსთან, რომელშიც მას აქვს სპეციალიზაცია. აღნიშნულ ფაქტს მივყავართ ახალი პროფესიის ათვისების აუცილებლობასთან, რაც, კონკურენტული ბაზრის პირობებში, საკმაოდ რთული მისაღწევია. ამასთანავე, ქართულ საზოგადოებაში საქმიანობის ის სფეროები, რომლებშიც ქალები არიან დასაქმებულები, უფრო მეტად შეუწყნარებელია ყოფილი ბრალდებულების მიმართ. მაგ., ქალები ძალიან ხშირად მუშაობენ აღმზრდელობით ინსტიტუტებში, სადაც, მომავალი თაობის დაცვის მოტივით, თითქმის გამორიცხულია ყოფილი მსჯავრდებულის დასაქმება.

კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც დიდ გავლენას ახდენს ყოფილი პატიმრის დასაქმებაზე, ნასამართლეობაა. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 79-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად,  თავისუფლების აღკვეთით მსჯავრდებული პირისთვის ნასამართლეობის მოხსნის ვადა განისაზღვრება დანაშაულის სიმძიმის მიხედვით და მერყეობს 3-დან 8 წლამდე. როგორც ვიცით, ქართული კანონმდებლობა პოტენციურ დამსაქმებელს ნებას აძლევს, მოითხოვოს პირის ნასამართლეობის ცნობა, შესაბამისად, ყოფილი პატიმარი ქალები აქტიურად ეჯახებიან ამ პრობლემას გათავისუფლებიდან პირველი რამდენიმე წლის განმავლობაში. რეალურად კი, ეს პერიოდი ყველაზე კრიტიკულია მათთვის, საზოგადოებაში ინტეგრაციის თვალსაზრისით. სამწუხაროდ, საქართველოში უმუშევრობის პრობლემა ისედაც მწვავედ დგას და როდესაც ამას დამნაშავის იარლიყი ემატება, პრობლემის მასშტაბები საგრძნობლად იზრდება.

გარდა ამისა, პატიმრები საუბრობენ პროფესიული უნარების დაქვეითებაზე. პატიმრობის წლები გავლენას ახდენს მათ შესაძლებლობებზე. სამწუხაროდ, ციხე არ უწყობს ხელს პატიმრის განვითარებასა და პიროვნულ ზრდას. ადამიანი პატიმრობის პერიოდში მოწყვეტილია გარე სამყაროს და, გარკვეულწილად, ჩამორჩება იმ ტექნოლოგიურ თუ სხვა სახის პროგრესს, რომელიც საზოგადოებაში მიმდინარეობს, შესაბამისად, ის ვერ ახერხებს, კონკურენტუნარიანი იყოს ან შეძლოს ძველი პროფესიით დასაქმება.

საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, ქალი პატიმრის ორმაგი სტიგმა ჩვენი სამწუხარო რეალობაა. ქართულ საზოგადოებაში ქალის მიერ ჩადენილი დანაშაული „ორმაგ დევიაციად“ აღიქმება, რაც ყოფილ პატიმარ ქალებს განსაკუთრებით მოწყვლად ჯგუფად აქცევს და დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში აყენებს.

For English please find the following link: https://www.penalreform.org/blog/women-prisoners-in-georgia-stigma-with-5-dots/