ცხოვრება ციხეში: საქართველოს პენიტენციური სისტემის პასუხი კოვიდ-19-ზე და დასკვნები იმაზე, თუ რას ვფიქრობთ „შიდა“ და „გარეთა“ მხარეზე

პროექტ „გულაგის ექოს“ სადოქტორო ხარისხის მკვლევარი, დოქტორი კოსტანზა კურრო აკეთებს ანალიზს იმაზე, თუ რა შეუძლია გვითხრას კოვიდ-19-ზე საქართველოს პენიტენციური სისტემის პასუხმა ციხისა და „გარე სამყაროს“ გაყოფაზე. აღნიშნულ პოსტში კონსტანზა  მსჯელობს იმაზე, თუ როგორ წარმოაჩენს პანდემიით გამოწვეული საგანმონაკლისო ღონისძიებები ციხეში არსებულ წინააღმდეგობებს. მაშინ როდესაც მსოფლიო მასშტაბით მილიონობით ადამიანს მოუწოდებენ იმუშაონ სახლიდან კოვიდ-19-ის გავრცელების თავიდან აცილების მიზნით, საქართველოს ციხის თანამშრომლები მოქმედებენ საწინააღმდეგო მიმართულებით და მიეშურებიან მათი სამუშაო ადგილებისკენ. 30 მარტს გამოცხადდა სპეციალური ღონისძიებები საქართველოს იუსტიციის მინისტრის, თეა წულუკიანის მიერ, რომელმაც განაცხადა, რომ ნებაყოფლობითობის საფუძველზე შეირჩა 780 ციხის თანამშრომელი ციხის კორპუსებში საცხოვრებლად განთავსების მიზნით, რომლებიც არ დაბრუნდებიან შინ მომდევნო კვირების განმავლობაში მათი ცვლის დასრულებამდე. წულუკიანმა აღნიშნული განსაზღვრა როგორც „უჩვეულო, უპრეცენდენტო ნაბიჯი“, რომელიც მიღებულ იქნა იმისთვის „რათა არც ჩვენ (სამინისტრო) და არც პატიმრებს არ ჰქონდეთ იმის განცდა, რომ გარედან რომელიმე ინსპექტორ-კონტროლიორი მოახდენს ვირუსის შეტანას შიგნით“. მინისტრის დაზუსტებით გარდა იმისა, რომ თანამშრომლები უზრუნველყოფილნი იქნებოდნენ დღეში სამჯერადი კვებით და ექნებოდათ შესაბამისი ფულადი წახალისება კომპენსაციის სახით „ამ კონკრეტული სამუშაოს“ შესრულებისთვის, თანამშრომლებს „რა თქმა უნდა“ ექნებოდათ „ის უფლებები, რაც პატიმარს არ აქვს, რადგან ისინი, რა თქმა უნდა, არ არიან თავისუფლებააღკვეთილი პირები“. ბოლოს, წულუკიანმა მიმართა თავად პატიმრებს თხოვნით „რომ მოუფრთხილდნენ ამ 780 თანამშრომელს, რომლებმაც ნებით გადაწყვიტეს მათთან ერთად საპატიმროში ცხოვრება მომდევნო კვირების განმავლობაში, პატივი სცენ მათ და თავი შეიკავონ მათი შეურაცხყოფისგან“.

საფრთხემ, რომელსაც კოვიდ-19-ის პანდემია უქმნის ციხის პოპულაციას, პენიტენციურ დაწესებულებებში მსოფლიო მასშტაბით გამოიწვია არეულობა და ბუნტი, როგორც მინიმუმ 15 ქვეყანაში ფატალური შედეგით (რომელთა შორისაა კოლუმბია, იტალია, ნიგერია, ირანი, ჩადი, რუსეთი, ინდოეთი, ვენესუელა, და რუმინეთი), და ასევე გაქცევათა მნიშვნელოვანი რაოდენობით. მთელს მსოფლიოში პატიმრებმა მოითხოვეს უფრო ძლიერი დაცვა კორონავირუსისგან, რომლის გავრცელება განსაკუთრებულად დამანგრეველია გარდაუვლად გადატვირთული გარემოსთვის, სადაც ჯანმრთელობისა და ჰიგიენის ცუდი პირობებია და არ არსებობს სათანადო სამედიცინო დაწესებულებები. ამ პრობლემების გადაჭრისთვის მთავრობებმა სხვადასხვა გზას მიმართეს, პატიმრებთან გარედან პაემნების შეზღუდვიდან საპატიმრო სასჯელების შინაპატიმრობით შეცვლით, საპატიმრო სასჯელის აღსრულების გადავადებიდან პატიმრების მასიური გათავისუფლებით.

საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს ქმედებები აღძრავს რიგ შეკითხვებს და მოსაზრებებს იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ შეცვალა პანდემიამ ციხისა და „თავისუფალი სამყაროს“ გამმიჯნავი საზღვრის გაგება და განცდა.  მიდგომის ნაკლოვანებები, რომელიც ციხეს განიხილავს როგორც „ტოტალურ ინსტიტუტს“ – რომელიც, გოფმანის თანახმად, მკაცრი წესებითა და განრიგით მართული დახურული სოციალური სისტემაა და მკაფიოდაა გამიჯნული ფართო საზოგადოებისგან ფიზიკური და სამართლებრივი პერსპექტივით – ხაზგასმულია ციხის ბევრ კვლევაში. ამ გადმოსახედიდან, ფუკოს „კარცერული სისტემის“ იდეა, დაფუძნებული ქცევის კონტროლისა და მართვის ტექნოლოგიებზე, აღწევს ციხის კედლებს მიღმა როგორც სივრცეში (აღდგენილი სხვა ისეთ ადგილებსა და ინსტიტუციებში, როგორიცაა სკოლა, სამუშაო ადგილი, ჯარი და ა.შ.), ასევე დროში (ყოფილ პატიმრებთან, ვინც გათავისუფლებიდან ხანგძლივი დროის განმავლობაში განიცდიან პატიმრობით გამოწვეულ ფისიქოლოგიურ, ფიზიკურ და სოციალურ კვალს).  ისეთი ტექნოლოგიების ფართო გამოყენება, როგორიცაა ვიდეო მეთვალყურეობა, ბიომეტრიული და სახის ამომცნობი სისტემები, მიუთითებს ციხის მსგავსი კონტროლის გავრცელებას მთელს მოსახლეობაზე. მიუხედავად ამისა, „რბილი“ და დელოკალიზებული სისტემების განვითარებასთან ერთად, „სადამსჯელო შემობრუნება“, რომელიც 1970 წლებიდან ბევრმა ქვეყანამ აირჩია საკუთარი „პრობლემური მოსახლეობის“ სამართავად, გახდა მასიური დაპატიმრებებისა და ადამიანების დასაწყობების მიზეზი – უმეტეს შემთხვევებში დაბალი კლასისა და უმცირესობათა წარმომადგენლების. როგორც პოლიტიკის, ასევე საზოგადოების აღქმის დონეზე ციხე ინარჩუნებს თავის როლს როგორც „სხვა“ ადგილი, უპირატესად, მიუწვდომელი და უჩინარი „თავისუფალი“ მოქალაქეებისთვის (ხშირად, ჩვენ არ გვსურს მისი დანახვა).

„თავისუფალი ადამიანები“ ციხეში?

კოვიდ-19-ის გავრცელებასთან საბრძოლველად მთავრობის მიერ შემუშავებული ღონისძიებები საუბრობს იმ საზღვრების განსხვავებულ პერსპექტივაზე, რომელიც ჰყოფს ამ „სხვა“ ადგილს „თავისუფალი სამყაროსგან“, ასევე ციხის შიგნით და გარეთ არსებულ დინამიკურ ურთიერთობებზე. პატიმართა მეტ-ნაკლებად დროებითი გათავსუფლებები მიუთითებს ადამიანთა მოძრაობაზე შიგნიდან გარეთ და ციხის მსგავსი სივრცეებისა და ტექნიკების (შინაპატიმრობა, პატიმართა გადაადგილების მონიტორინგისთვის განკუთვნილი ელექტრონული სამაჯურები) ექსპორტს გარე სამყაროში. პაემნის უფლებაზე შეზღუდვების დაწესებას (ჯერ-ჯერობით ყველაზე პოპულარული გზა ციხეში კოვიდ-19-თან გასამკლავებლად) საპირისპირო მიმართულება აქვს მიღებული, ახდენს რა საზოგადოების დარჩენილი ნაწილისგან ციხეების უფრო მეტად იზოლირებას.  უფრო მეტიც, საქართველოს ციხის თანამშრომლები გადადიან საცხოვრებლად (თუმცა, სავარაუდოდ მხოლოდ საგანგებო სიტუაციის ხანგძლივობის ვადით) ციხეში, რაც წარმოაჩენს ციხეს, როგორც ცენტრისკენულ ძალად რომელსაც გარე სამყარო შემოაქვს თავის პერიმეტრში.

აქცევს თუ არა ციხეში ცხოვრება ციხის თანამშრომლებს პატიმრებად? იუსტიციის მინისტრმა საჭიროდ ჩათვალა ამ საკითხის დაზუსტება, განაცხადა რა, რომ ციხეში ცხოვრებით თანამშრომლებს არ ერთმევათ მათი, როგორც „თავისუფალი ინდივიდების“ უფლებები და თავისუფლებები. მაშინ რა ყოველდღიური განხვავებებია ციხეში მცხოვრებ  თანამშრომლებსა და „ფაქტობრივ“ პატიმრებს შორის? პრაქტიკულ დონეზე, როგორც იყენებენ პირველნი იმ უფლებებს, რაც უარყოფილია უკანასკნელთათვის? ზოგიერთმა კვლევამ შეისწავლა გარეშე პირთა წინააღმდეგობრივი სტატუსი, როდესაც ისინი შედიან ციხეში.  როგორც ამტკიცებენ, პატიმართა ნათესავები და მეგობრები განიცდიან „მეორად პატიმრობას“ როდესაც შედიან ციხეში პატიმრობაში მყოფი მათი ახლობლების მოსანახულებლად და ფაქტობრივად, პატიმრებთან ერთად იზიარებენ იქ არსებულ კონტროლს (მათ ჩხრეკენ, იღებენ ვიდეოფირზე, მათი საუბარი პატიმართან შესაძლოა დაექვემდებაროს მოსმენას და ჩაწერას), შეზღუდვებს (მათ არ რთავენ ნებას შეიტანონ და ისარგებლონ ციხეში გარკვეული საგნებით და ნივთიერებებით) და თავისუფლების შეზღუდვას (ისინი რამდენიმე საათის – ან ხანგძლივი პაემნის შემთხვევაში დღეების განმავლობაში – ჩაკეტილნი არიან ოთახში და მათ არ შეუძლიათ თავისუფლად გადაადგილება).

ციხის თანამშრომლები დიდ დროს ატარებენ მეთვალყურეობის ქვეშ მაღალი დაცულობის სივრცეში და კონტროლის ის დონე, რომელსაც ისინი ექვემდებარებიან არ განსხვავდება პატიმრების კონტროლისგან. მაშინ, როდესაც თანამშრომლებს აქვთ წვდომა იმ სივრცეებთან, საგნებთან და ქცევასთან, რომელიც აკრძალულია პატიმრებისთვის, კონფიდენციალურობის ტოტალური ნაკლებობა ვიდეომეთვალყურეობისა და თვალთვალის სხვა მოწყობილობების არსებობის  გათვალისწინებით ხელს უშლის ნდობაზე, სპონტანურობაზე, და ურთიერთგაგებაზე დამყარებული ურთიერთობების ჩამოყალიბებას (თანამშრომელსა და პატიმარს, ასევე თანამშრომლებს და თანამშრომელსა და ადმინისტრაციას შორის). და მაინც, შესაძლოა კამათი იმაზე, რომ ეს არის ციხის თანამშრომლების ანაზღაურებადი სამუშაო და რა თქმა უნდა, არ უნდა დაგვავიწყდეს ძალაუფლების ის ხარისხი (ხშირად თვითნებური), რომელსაც ციხის თანამშრომლები ფლობენ პატიმრების ცხოვრებაზე.  უფრო მეტიც, დღესდღეობით კონტროლი და მეთვალყურეობა ბევრი სამუშაო ადგილის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. ვიდეოკამერები, ელექტრონული სამკერდე ნიშნები და მოწყობილობები, რომლებიც აკონტროლებენ თანამშრომლების ცვლებს და შესვენებას, განსაკუთრებით ხშირია ქარხნებში, მაღაზიებსა და ოფისებში.

ამასთან, სამუშაო დღის ბოლოს თანამშრომლებს, როგორც წესი, აქვთ პირადი დროის გამოყენების შესაძლებლობა საკუთარი სახლების პირად სივრცეებში. რა ხდება მაშინ, როდესაც ციხე ხდება ციხის თანამშრომლების სახლი? წულუკიანი თავის განცხადებაში აშკარად საუბრობს პატიმრების „ერთად ცხოვრებაზე“ იმ თანამშრომლებთან, ვინც გადაწყვიტა „რამდენიმე კვირის ციხეში გატარება“. მაგრამ, მაშინ როდესაც თავსუფლების აღკვეთა როგორც სასჯელი პატიმრებს ართმევს პირად სივრცეს და დროს, ციხის თანამშრომლების სამუშაო განრიგი ითვალისწინებს გარკვეულ განსხვავებას (თუნდაც თეორიულად) მათი სამუშაო და დასვენების დროებს შორის, განსხვავებას მათ „საჯარო“ მდგომარეობას, სამუშაოსთან დაკავშირებულ ნორმებს, ვალდებულებებსა და საკუთარ, პირად აქტივობებსა და თავისუფალი დროის განმავლობაში განსახორციელებელ ქცევას შორის.

რას აკეთებენ ციხის თანამშრომლები სამუშაო დროის დასრულების შემდეგ? რა განსხვავებული თავისუფლებებით სარგებლობენ ისინი მაშინ, როდესაც არ ასრულებენ პროფესიულ საქმიანობას? რამდენად მკაცრად რეგულირდება დრო სამუშაოსა და დასვენებას შორის? თავის განცხადებაში წულუკიანი ასევე უხდის მადლობას სპეციალურ პენიტენციურ სამსახურს (ყოფილი სასჯელაღსრულების სამინისტრო, რომელიც 2019 წლიდან გაერთიანდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსთან)  იმისთვის, რომ „სულ  ორ დღეში მოხდა საყაზარმე სივრცეების აღჭურვა და საძინებლების მოწყობა (ჩვენი) თანამშრომლებისთვის“. როგორ გამოიყურება ეს სივრცე?  როგორ განცალკევდება ის პატიმრებით დასახლებული სივრცისგან? რა დოზით რეგულირდება ის როგორც „ციხის რეჟიმი“ და არა როგორც „თავისუფალი“ და „კერძო“ სივრცე, სადაც განთავსებულია „თავისუფალი“ და „კერძო“ პირები? ამ მომენტისთვის, ჩვენ ხელთ არ არის საქართველოს მთავრობის მხრიდან მოწოდებული რაიმე დეტალები, რაც დაეხმარებოდა ამ შეკითხვებზე პასუხის გაცემას და რადგან „მუშაობის ეს უჩვეულო გზა“ მის საწყისს ეტაპზეა, ჯერ ნაადრევია იმათთან გასაუბრება, ვინც უშუალოდაა მასში ჩართული იმის მოსმენად, თუ რამდენად იმოქმედა სამინისტროს მიერ გადადგმულმა ნაბიჯმა თანამშრომლების და პატიმრების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე და ურთიერთობებზე.

უფრო უსაფრთხოდ ყოფნა?

როგორც განაცხადა წულუკიანმა, ეპიდემიის განმავლობაში ციხის თანამშრომების საცხოვრებლად  ციხეში გადაყვანის განსაკუთრებული გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა იმისათვის, რომ გაზრდილოყო პატიმრების რეალური ან აღქმული უსაფრთხოება კოვიდ-19 ინფექციის საწინააღმდეგოდ. ამ თვალსაზრისით, სამომავლოდ მოცემული ღონისძიების ეფექტიანობის მიუხედავად, გრძნობენ თუ არა რეალურად პატიმრები თავს უფრო დაცულად? ემოციური და ფსიქოლოგიური ტვირთი, რომელიც ამ ზომის მიღებით დააწვა ციხის სოციალურ ცხოვრებას, წარმოადგენს პენიტენციურ სისტემაში დაძაბულობის პოტენციურ წყაროს შემდგომი კვირების და თვეების განმავლობაში. სივრცეში, რომელიც გაჟღენთილია  ძლიერი, კონფლიქტური, და უმეტესად ნეგატიური ემოციებით – ბრაზი, დეპრესია, შიში, იმედგაცრუება, სირცხვილი, აპათია – ციხის თანამშრომლებს აქვთ ორმაგი ამოცანა – ერთის მხრივ მართონ პატიმართა ემოციები შეძლებისდაგვარად პოზიტიური და კონსტრუქციული გზით და მეორეს მხრივ მუდმივად აკონტროლონ საკუთარი გრძნობები და ქცევა. როდესაც რომელიმე ეს დავალება, ან ორივე მათგანი, სათანადოდ არ სრულდება – ანუ მაშინ, როდესაც ხდება პატიმრების ემოციების კონფრონტაცია, ჩახშობა, და მათთან შეწინააღმდეგება და როდესაც ციხის თანამშრომლები არ აკონტროლებენ საკუთარ  მღელვარებას, ბრაზს ან იმედგაცრუებას – უფრო სავარაუდოა პატიმრების მიმართ თანამშრომლების მხრიდან გამოვლინდეს ძალადობა. შემდგომ, ზეწოლა რომელიც ემატება თანაშრომლებს აიძულებს მათ „სამუშაოს ძიებას“ კოლეგებისა და ზემდგომების თვალში. ეს ნიშნავს „ფორმალურ“ ქცევას – ანუ, სამუშაო პროტოკოლის და დაწესებულების ოფიციალური წესების შესრულება, მაგრამ ასევე (და შესაძლოა უფრო მნიშვნელოვნად) არაფორმალური წესებისა და პრაქტიკის ცოდნა, რომელიც საფუძვლად უდევს ციხის თანამშრომლის პოზიციას, რაც ხშირად მოიცავს აგრესიული, ხისტი და უდარდელი მამაკაცურობის დემონსტირებას.

სამსახურისგან შესვენების დროისა და სივრცის უქონლობა, სავარაუდოდ, კიდევ უფრო ამძაფრებს ამ დინამიკით გამოწვეულ დისტრესს როგორც ციხის თანამშრომლებში, ასევე პატიმრებში. წულუკიანი ალბათ მართალია, როდესაც ამბობს, რომ ციხეში მცხოვრები თანამშრომლები არ უნდა გაიგივდნენ პატიმრებთან. თუმცა, ეს განსხვავება არ მდგომარეობს იმ თავისუფლებებში, რომელიც თანაშრომლებმა უნდა გამოიყენონ ციხეში, არამედ იმ ძალაუფლებაში, რომელიც მათ აქვთ პატიმართა ცხოვრებაზე ემოციურ, ფსიქოლოგიურ და ფიზიკურ დონეზე. ეს ძალაუფლება ცხადად გამოვლინდა თავისი მანკიერებით საქართველოს უახლოესს ისტორიაში ციხის თანამშრომლების მიერ პატიმრების ფიზიკური, სიტყვიერი და ფსიქოლოგიური ძალადობის ფართოდ გავრცელებულ შემთხვევებში, ზოგჯერ ციხის ადმინისტრაციისა და უმაღლესი პოლიტიკური ხელისუფლების მეტ-ნაკლებად არაპირდაპირ გამოხატული ნებართვით. ციხის თანაშრომლებსა და პატიმრებს შორის ურთიერთობები განსაკუთრებით ცუდი იყო მიხეილ სააკაშვილის პრეზიდენტობის პერიოდში (2003-2012), რა დროსაც  ნაკლებად მძიმე დანაშაულების მიმართაც კი ნულოვანმა ტოლერანტობამ 300%-ით გაზარდა ციხის პოპულაცია. იმ დროინდელი მთავრობის იდეოლოგიურმა და მორალურმა ომმა ყველა „კრიმინალის“ წინააღმდეგ („კანონიერი ქურდებიდან“ დაწყებული ავტოსაგზაო შემთხვევისთვის მსჯავრდებული პირების ჩათვლით, ნარკოდამოკიდებული პირებით დაწყებული გადახდისუუნარო მოვალეების ჩათვლით) ხელი შეუწყო პატიმართა, როგორც სოციალური ნარჩენების იმიჯის ჩამოყალიბებას, რომლებიც უნდა მოაცილო და შეინახო საზოგადოების “კარგი” ნაწილისგან მოშორებით. პოლიტიკური ხელისუფლების ულმობელი პოზიცია იმ ადამიანების მიმართ, რომლებიც ხშირად უმნიშვნელოდ არღვევდნენ კანონს შეიცავდა გზავნილს, რომ დაკავებული ადამიანები არ იმსახურებდნენ იმავე პატივისცემასა და ღირსებას, როგორც სხვები. ამას, თავის მხრივ, შეეძლო გაეჩინა დაუსჯელობის სინდრომი პოლიციის, ციხის ადმინისტრაციისა და პერსონალის ზოგიერთი წარმომადგენლის მიერ პატიმართა მიმართ სასტიკი, დამამცირებელი და ულმობელი დამოკიდებულების მიმართ. თუმცა, იგივე გზავნილმა არ მიიღო მოსახლეობაში კარგი გამოხმაურება. მწვავე სოციალურ-ეკონომიკური უთანასწორობის და ავტორიტარიზმის გაზრდის პირობებში, 2012 წლის არჩევნებში სააკაშვილის მთავრობის დამარცხების გადამწყვეტ ფაქტორად გახდა არჩევნებამდე რამდენიმე დღით ადრე ვიდეოჩანაწერების გავრცელება, სადაც N8 გლდანის (თბილისი) ციხის პატიმრები ექვემდებარებოდნენ ციხის თანამშრომლების მხრიდან სასტიკ მოპყრობას, რამაც საზოგადოების დიდი აღშფოთება გამოიწვია.

საქართველოს ამჟამინდელ მთავრობას შედარებით ლიბერალური მიდგომა აქვს სასჯელაღსრულების სისტემის მართვის მიმართ (თუმცა, მაგალითად ნარკოტიკული დანაშაულების მიმართ ძალზე მკაცრი კანონმდებლობა ჯერ კიდევ სახეზეა) და ენთუზიაზმით ხაზს უსვამს თავის ერთგულებას დაიცვას ევროპის საბჭოს, წამების პრევენციის კომიტეტის და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციები და მითითებები. 2013 წელს,  ქართული ოცნების მიერ ხელისუფლებაში მოსვლიდან რამდენიმე თვის შემდეგ მიღებულმა მასშტაბურმა ამნისტიამ მკვეთრად შეამცირა პატიმრობაში მყოფ პირთა რიცხვი (მიუხედავად ამისა, საქართველო დღემდე მე-4 ადგილზეა პოსტ-საბჭოთა სივრცეში პატიმართა რაოდენობის მიხედვით, მოსდევს რა თურქმენეთს, რუსეთის ფედერაციასა და ბელორუსს). მას შემდეგ, სასჯელაღსრულების პოლიტიკა გაიხსნა (როგორც მინიმუმ ქაღალდზე) ალტერნატიული სასჯელების, სასჯელის ინდივიდუალური დაგეგმვის, პატიმართა რეაბილიტაციისა და დინამიკური უსაფრთხოების პრინციპების მიმართ (რომლის თანახმად ციხის თანაშრომლები უნდა გადამზადნენ და წახალისდნენ პატიმრებთან კარგი და ნდობაზე დაფუძნებული ურთიერთობის ჩამოყალიბების და მათი, როგორც ინდივიდების დაფასების მიმართულებით).  მიუხედავად ზომიერი ოპტიმიზმისა, ადგილობრივმა და საერთაშორისო დამკვირვებლებმა გამოავლინეს ამ რეფორმის სხვადასხვა გამოწვევა, მათ შორის ზოგიერთი დაწესებულების  მუდმივი გადატვირთულობა, არასაკმარისად ანაზღაურებული და გადამზადებული პერსონალი, და ციხის მართვაზე პატიმართა არაფორმალური იერარქიის ძლიერი გავლენა. ნებისმიერ შემთხვევაში, როგორც  საქართველოში, ასევე სხვაგან, მცდელობები შეიქმნას უფრო მისაღები საცხოვრებელი და სამუშაო პირობები თანაშრომლებისთვის და პატიმრებისთვის არ შეცვლის ციხის არსებით ხასიათს: დაწესებულება, რომელიც ინდივიდებს აღუკვეთავს მათ ძირითად ადამიანის უფლებებს (გადადგილების, პირადი ცხოვრები, ხმის მიცემის უფლებას) და უწყვეტს მათ ფიზიკურ, სოციალურ და ემოციურ კავშირს ოჯახთან, სიყვარულთან, მეგობრობასთან, კულტურასთან, სამუშაოსთან, განათლებასთან, დასვენებასთან, და სხვა.

შიგნით დარჩენა

კოვიდ-19-ით გამოწვეულა საგანგებო ვითარებამ სინათლე მოჰფინა მწვავე წინააღმდეგობებს, რომელიც საფუძვლად უდევს ციხეს ფუნქციონალური და ეთიკური თვალსაზრისით. ზოფიერთ შემთხვევაში, თუკი როგორც ხელისუფლების ასევე საზოგადოების აზრით ამგვარ საგამონაკლისო შემთხვევების დროს მისაღებია ადამიანის საბაზისო თავისუფლებათა დროებითი შეჩერება, პატიმრებთან დაკავშირებით კვლავ პრიორიტეტი ენიჭება „სასჯელის გარდაუვალობას“ საზოგადებრივი ჯანმთელობისა და უსაფრთხოების საპირწონედ. ჩვენ აღშფოთებულები ვართ იმ ადამიანებით, ვინც ტოვებს სახლს ხანმოკლე გასეირნების მიზნით რადგან ვთვლით, რომ მათ შეუძლიათ ზიანი მიაყენონ საზოგადოებას, მაგრამ ჩვენ ბევრად უფრო ნაკლებად გვაღელვებს ვირუსის მიმოქცევა იმ სივრცეში, სადაც იმყოფება ისეთი ათასობით ადამიანი, ვისთვისაც ყველასთვის მოთხოვნილი დამცავი და პრევენციული ღონისძიებების შესრულება ნამდვილად არ არის არჩევანი. შედეგად, გარდა მორალური ზიანისა, პატიმრებისა და ციხისადმი, როგორც სრულიად „სხვა“ საზოგადოებისადმი მიდგომა, გამოიწვევს ნიადაგის მომზადებას  ჯანმრთელობის კატასტროფისთვის. თუკი ციხეები გადაიქცევა კოვიდ-19-ის გავრცელების წერტილად, სასაცილოა იმაზე ფიქრი, რომ კედლები და გისოსები შეაჩერებს მის გავრცელებას გარეთ.

მიმდინარე გლობალური „საგანგებო მდგომარეობა“ ჩაკეტილი „შიდა მხარეების“ მატერიალურ და დისკურსიულ კონსტრუქციას (პირველ რიგში ჩვენი სახლებს) განიხილავს როგორც გამოცდილ და წარმოსახვით უსაფრთხო თავშესაფრებს საშიშ „გარეთა მხარესთან“ საპირისპიროდ, სადაც ყველა ჩვენთაგანი დაუცველია ვირუსებისა და დაავადებების მიმართ, და საიდანაც ვირუსი შეიძლება მოტანილ იქნას ჩვენამდე. მაშინ როდესაც, ხშირად დაკისრებულ ვალდებულებად აღქმული და გამოხატული „თვითიზოლაციის“, „კარანტინის“ და ნამდვილად „პატიმრობის“ სახით ჩვენი „სახლში დარჩენა“ პირველ რიგში გაგებულია ჩვენი და ჩვენი ახლობლების დაცვის აუციელებელ ნაბიჯად, ამავე დროს ამგვარი მოქცევა პასუხისმგებლობის მატარებელია უფრო ფართო საზოგადოების მიმართ. როგორც წულუკუკიანის გამოსვლაში ირკვევა, ადვილია ციხეში გადაიტანო უსაფრთხო, შინაურული ჩაკეტილი სივრცის იმიჯი, და ამით იფიქრო, რომ პატიმრებისა და ციხის თანამშრომლების „შიგნით დარჩენა“ მიმართულია მათი პირადი და მთელი საზოგადოების უსაფრთხოების შენარჩუნებისთვის.

მიუხედავად ამისა, ციხის შემდგომი იზოლაცია დანარჩენი მსოფლიოსგან – და ეს ხდება მაშინ, როდესაც მსოფლიო განადგურებულია ჯანდაცვის სისტემაში არსებული კრიზისით, რომელსაც უდიდესი სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური შედეგები ექნება  სამომავლო წლებში – შესაძლოა, არ მისცემს საშუალებას პატიმრებს უფრო უსაფრთხოდ იგრძნონ თავი. პირიქით, ეს გაზრდის მათი დაუცველობის, უმწეობის და რეალობიდან გათიშვის გრძნობას. სხვა მრავალი ქვეყნის მიერ გატარებული ღონისძიებების მსგავსად, საქართველოს ციხეებში შეჩერებულია ყველა პაემანი, მათ შორის შეხვედრები ნათესავებთან, სოციალური მუშაკების საქმიანობა და ადგილობრივი და საერთაშორისო დამკვირვებლების ვიზიტები. ციხეში მცხოვრები თანამშრომლები კიდევ უფრო მეტად ახდენენ ციხესა და გარე სამყაროს შორის კავშირის გაწყვეტას, აქცევენ რა ციხეს სულ უფრო მეტად ჩაკეტილ სისტემად საკუთარი წესებით, რომელიც გარედან ძალიან რთულად კონტროლირდება. მაშინ როცა გაურკვეველია შეაჩერებს თუ არა ეს ღონისძიებები COVID-19- ის გავრცელებას ციხის კედლებში (და იქიდან, მეზობლად მყოფ საზოგადოებაში და მის ფარგლებს გარეთ), ძნელია სათანადოდ ვერ შეფასდეს მათი გრძელვადიანი გავლენა პატიმართა და ციხის თანამშრომლების კეთილდღეობასა და ორმხრივ ურთიერთობებზე. ხდება „სახლში დარჩენის“ მანტრის გაკრიტიკება იმ ფაქტის უგულვებელყოფის საფუძვლით, რომ ბევრი ადამიანებისთვის (უსახლკარო, თავშესაფრის მაძიებლები, მოძალადე პარტნიორებთან მცხოვრები პირები) „სახლში დარჩენა“ არ არის უსაფრთხო ან საერთოდ არჩევანი. იგივე გადმოსახედიდან ციხეზე, როგორც პატიმრების და ციხის თანაშრომლების სახლზე ფიქრი ნიშნავს ციხის წარმოდგენას როგორც დამცავ და, შესაძლოა, მეგობრულ ადგილადაც კი, სადაც ადამიანებს შეუძლიათ თანაცხოვრება. სინამდვილეში, ეს შემზარავი და მჩაგვრელი სივრცეა და კოვიდ-19-ის ეპიდემიის დაწყებასთან ერთად, ის ისეთივე საშიშია, როგორც ყოველთვის.