პენიტენციურ დაწესებულებებში დასაქმებული პირების უფლებრივი მდგომარეობა
27th May 2020
ბლოგში წარმოჩენილი გამოწვევები ეფუძნება “საქართველოს პენიტენციური სისტემის თანამშრომელთა უფლებრივი მდგომარეობის, სამუშაო პირობების და კმაყოფილების“ თვისებრივი კვლევის ძირითად მიგნებებს .კვლევა მომზადდა 2020 წელს, ორგანიზაცია “წამების მხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრი-ქუთაისის” (GCRT-Kutaisi) მიერ, ციხის საერთაშორისო რეფორმის – სამხრეთ კავკასიის ოფისის მხარდაჭერით.
პენიტენციური დაწესებულებები ერთ-ერთი მნიშვნელოვან რგოლს წარმოადგენს ყველა სახეელმწიფოში, მათ შორის საქართველოში. ყველა სახელმწიფოში განსხვავებული დამოკიდებულება აქვთ ამ ინსტიტუციის მიმართ, რაშიც მოიაზრება ციხის მართვის სხვადასხვა წესები, იქ მომუშავე პერსონალსი შრომის უფლებები, პატიმართა მიმართ მიპყრობა და ა.შ. თუმცა, რაც ყველა სახელმწიფოსთვის ერთი უნდა იყოს ეს არის სასჯელის მიზანი- რაც გულისხმობს პატიმრის რესოციალიზაცია/რეაბილიტაციას, ახალი დანაშაული თავიდან აცილებას (განმეორებითი დანაშაული თავიდან აცილებას) და მართლწესრიგის დაცვას.
სწორედ, სასჯელის მიზნის მიღწევაში მთავარი როლი აკისრიათ იქ მომუშავე პერსონალს. მათი შრომითი ურთიერთიერთობები განსაკუთრებულ ყურადღებას და მხარდაჭერას მოითხოვს სახელმწიფოს მხრიდან და საზოგადოებისგან. უფრო კონკრეტულად, ისინი პასუხისმგებლები არიან პატიმართა ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე, მათთვის სარეაბილიტაციო და რესოციალიზაციის პროგრამების შემუშავებასა და დანერგვაზე, მათ უსაფრთხოებაზე და ა.შ. ეს არის ის არასრული ჩამონათვალი, რაც პენიტენციური დაწესებულებებში დასაქმებული პირების კომპეტენციაა. ამიტომაც, პრიორიტეტული უნდა იყოს თავად მომუშავე პერსონალის ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა და მათი უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესება. ამით, ნათლად სჩანს, რომ ციხეში მომუშავე პირებზე ზრუნვა პირდაპირ კორელაციაში სასჯელის მიზნის მიღწევასთან. ამას გარდა, საქართველოში დაცული უნდა იყოს ყველა დასაქმებულ პირთა შრომითი უფლებები საერთაშორისო სტანდარტების გათვალისწინებით, თუმცა როგორც შიდა კანონმდებლობა, ისე საერთაშორისო ინსტრუმენტებით დადგენილია სპეციუფიური ნორმები, რაც გათვალისწინებული უნდა იყოს ციხეში მომუშავე პერსონალის მიმართ.
ამ მხრივ პენიტენციურ სისტემაში არსებობს პრობლემები და მათი სწორად დანახვა, გაანალიზება და მზაობა ამ პრობლემების გადაწყვეტა/გადაჭრისთვის ძალიან დიდი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნება ციხეში მომუსავე პერსონალის უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებისკენ.
რათა უფრო ნათლად დავინახოთ ის ძირითადი პრობლემები, რაც გვხვდება პენიტენციურ დაწესებულებებში შრომით ურთიერთობებში, გამოვყოფთ შემდეგ საკითხებს:
- დასაქმებული პერსონალის არანორმირებული სამუშაო გრაფიკი, რაც ნიშნავს მათ მიერ ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულებას. მეტი სიცხადისთვის, ციხეში მომუშავე პერსონალისთვის კანონით გათვალისწინებულია კვირაში 48 საათიანი გრაფიკი ერთ საათიანი შესვენების უფლებით, ამასთან ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება, რომელიც დასაქმებულის თანხმობით უნდა სრულდებოდეს დამატებითი საათების ანაზღაურების სანაცვლოდ. ხოლო ცვლაში მომუშავე პირებისთვის დღეში 24 საათს. პრაქტიკაში, კი მათ უწევთ დღეში 29-30 საათიანი გრაფიკით მუშაობა, არის შემთხვევები როდესაც მათ უწევთ გადაბმულად რამოდენიმე დღე მუშაობა. გარკვეულ პოზიციებზე მომუშავე თანამშრომლებს კვირაში 8-8 საათი უწევთ ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება, მათ შორის უქმე დღეებში, ხოლო დამატებით ნამუშავერი საათების ანაზღაურება არ ხდება. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება ნებაყოფლობითი არ არის და დასაქმებული ნების საწინააღმდეგოდ ხდება. ამას გარდა, ხშირად ისინი ვერ სარგებლობენ ერთ საათიანი შესვენების უფლებით;
- პენიტენციურ დაწესებულებებში დასაქმებული პირებისთვის არ არსებობს სამუშაო აღწერილობები, კრიზისული შემთხვევების მართვის გაიდლაინები. მხოლოდ ზეპირსიტყვიერად ხდება მათი მოვალეობების განმარტება. ისინი ასრულებენ ციხის ხელმძღავენელი მითითებებს. ყოფილა შემთხვევები, როდესაც ციხის თანამშრომელს ხელმძღვანელის მითითებით საკანში პატიმართან ერთად გაუტარებია 24 საათი. ხოლო თავად ამ თანამშრომლისთვის გაუგებარი იყო რატომ „აიძულეს „ ამის გაკეთება და რატომ წაართვეს არჩევანის უფლება. მისთვის კითხვის ქვეს დარჩა ეს საკითხი იყო თუ არა სადმე გაწერილი მის მიერ შესრულებული ამ ფუნქციის შესახებ;
- პენიტენციურ სისტემაში მუშაობა განსხვავებით სხვა დაწესებულებებსა თუ ორგანიზაციებში მუშაობისგან განსხვავებით მისი ბუნებიდან/შინაარსიდან გამომდინარე მოითხოვს კარგად ჰქონდეს გაცნობიერებული პირს იქ მუშაობის სპეციფიკა/თავისებურებები და გააჩნდეს სწორი ხედვა/მოლოდინები რამდენას მისაღებია მისთვის ამ სისტემაში მუშაობა, რა სირთულეებს შეიძლება წააწყდეს და რამდენად აქვს მასთან გამკლავების უნარები. პრაქტიკაში, კი ვხვდებით, რომ იქ მომუშავე პერსონალის მოტივაცია და მოლოდინები განსხვავებული ყოფილა მათ მიერ რეალურად შესასრულებელ სამუშაოსთან. ამის შედეგად კი, პენიტენციური სისტემა იღებს იმედგაცრუებულ კადრს, ხშირ შემთხვევაში ისინი მიდიან სისტემიდან, ასევე არიან დაძაბულები და ექმნებათ ფსიქო-ემოციური პრობლემები და ა.შ. მიუხედავად იმისა, რომ იქ მომუშავე პერსონალისმა საინტერესო გამოცდილება მიიღეს იქ მუშაობით, მაინც დატოვეს სამსახური ზოგ შემთხვევაში მათი სურვილით ან მათი სურვილის საწინააღმდეგოდ, თვლიან რომ ძალიან მძიმე იყო მათთვის იქ მუშაობა.
- ასევე, საქართველოს ციხეებში ჯერ კიდევ მძლავრობს სუბკულტურის გავლენა როგორც პატიმრებთან ურთიერთობებში, ასევე თანამშრომლებზე. ე.წ. მაყურებლები „აკონტროლებენ“ თანამშრომელთა მუშაობას, რაც ნიშნავს რომ ე.წ. მაყურებლები იჭრებიან თანამშრომელთა ფუნქციებში და მათი უფლებების იგნორირების ხარჯზე იღებენ გადაწყვეტულებებს.
აღნიშნული პრობლემები არის საილუსტრაციო ჩამონათვალი, რაც ხელს უწყობს კადრის გადინებას პენიტენციური დაწესებულებებიდან, ნაკლებ მიმზიდველს ხდის და აფერხებს კვალიფიციური კადრის მოზიდვას/დასაქმებას ციხეებში.
დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მნიშვნელოვანია მოხდეს პენიტენციურ სისტემაში ერთიანი პოლიტიკის შექმნა პერსონალზე ზრუნვის, მათთვის ზუსტი სამუშაო აღწერილობების შემუშავებას, კრიზისული შემთხვევების მართვის გაიდლაინების შემუშავებას, საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლების კამპანიების ჩატარებას ციხის მნიშვნელობაზე და მუშაობის სპეციფიკაზე, არაფორმალური მმართველობის გამომწვევი მიზეზები შესწავლა და მისი გამოწვევი მიზეზები რისკი შემცირება, ანაზღაურების გაზრდა, დამატებითი საათების ანაზღაურების გაცემას. ეს ყოველივე კი გარანტი იქნება იმისა, რომ თანამშრომლები თავს იგრძნობენ უსაფრთხოდ, დაცული იქნებიან პროფესიული გადაწვისგან, მოხდება კვალიფიციური კადრების მოზიდვა და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია მათ ზუსტად ეცოდინებათ რატომ უნდათ ციხეებში მუშაობა, შესაბამისად ექნებათ რეალისტური მოლოდინები, ამის შედეგად კი პატიმრებისთვის იქნება ხარისხიანი სერვისები მიწოდებული, რაც ხელს შეუწყობს სასჯელის მიზნის შესრულების ეფექტიან განხორციელებას.
Comments
South Caucasus Regional Office, 03rd Jul 2020 at 14:12
This blog is part of a series that discusses pressing issues in Georgia’s criminal justice system. All of the blogs are posted by external authors and do not necessarily represent the views of Penal Reform International.