იზოლაციაში იზოლირებულები – უთანასწორობა პენიტენციურ სისტემაში
9th May 2020
ბლოგში წარმოჩენილი გამოწვევები ეფუძნება თვისებრივი კვლევის “პენიტენციურ სისტემაში უმცირესობათა უფლებების დაცვისა და რეალიზების შესაძლებლობები და გამოწვევები” ძირითად მიგნებებს. კვლევა მომზადდა 2020 წელს, ორგანიზაცია “ინიციატივა სოციალური ცვლილებებისათვის” (ISC) მიერ, ციხის საერთაშორისო რეფორმის – სამხრეთ კავკასიის ოფისის მხარდაჭერით.
2020 წელს, პანდემიის გამოცხადებით დაწესებულმა შეზღუდვებმა გაგვაცნობიერებინა, თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვს ადამიანისთვის გარე სამყაროსთან კომუნიკაციას და რამდენად რთულია იზოლირებულად, ერთ, ჩაკეტილ სივრცეში ცხოვრება გადაადგილების შეზღუდვის პირობებში, ერთი შეხედვით ახლოს და ამავდროულად შორს ყოფნა მეგობრებისა და ახლობლებისგან, განსვლა ცხოვრების ჩვეული წესისგან. ამ ცვლილებებმა, კიდევ უფრო თვალსაჩინო და გასაგები გახადა იმ ადამიანების ყოველდღიურობა, რომლებიც ცხოვრების გარკვეულ პერიოდს, საზოგადოებისაგან იზოლირებულად, კერძოდ კი, პენიტენციურ დაწესებულებაში ატარებენ. ყველაზე ზედაპირული მსჯელობით, ისინი პასუხს აგებენ ჩადენილ ქმედებაზე და „დამსახურებულად“ იმყოფებიან იზოლაციაში. ინდივიდუალურ ისტორიებში ჩაღრმავებით, კი ხშირად ადამიანებს არჩევანის შესაძლებლობა წართმეული აქვთ, მათ ცხოვრებაზე სხვადასხვა სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორების გავლენით.
ამ ბლოგის მიზანია, ფოკუსი გავასწოროთ ე.წ „ორმაგი მოწყვლადობის“ ჯგუფებზე, რომლებიც დახურულ სისტემაში დაწერილი თუ დაუწერელი წესებისა და რეგულაციების გამო განსაკუთრებულად არათანაბარ პირობებში იმყოფებიან. მიუხედავად იმისა, რომ ერთმანეთის უფლებების პატივისცემის ვალდებულება ყველას თანაბრად გვეკისრება, ნათელია, რომ ჩვენი საზოგადოების მხოლოდ ნაწილი თანხმდება სხვადასხვა უმცირესობათა ჯგუფებს მიკუთვნებულ პირთა თანაბარ უფლებიანობაზე და მათი უფლებების არაგანსჯადობაზე. ამიტომაც, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ უმცირესობების ჯგუფების მიმართ საზოგადოებაში არსებული დისკრიმინაციული შეხედულებები, პენიტენციურ სისტემაშიც მეტი სიმძაფრით ვლინდება. ეს კი ისედაც იზოლაციაში ყოფნას, კიდევ უფრო მძიმესა და რთულად გასამკლავებელს ხდის.
იმ გამოწვევების გასაგებად, რომელთა წინაშეც უმცირესობათა ჯგუფები დგანან, საუკეთესო შემთხვევაში, უნდა დავაკვირდეთ, შევისწავლოთ და გავაანალიზოთ მათი მდგომარეობა და სპეციფიკური საჭიროებები.
და მაინც, რას აღმოვაჩენთ თუ ასეთი შესწავლის შესაძლებლობა გვექნება?!
ეთნიკური უმცირესობების მხრივ, დავინახავთ, რომ გამოწვევას ენობრივი ბარიერი და ამ ნიადაგზე სხვა პატიმრებსა თუ დაწესებულების თანამშრომლებთან კომუნიკაციის სირთულე წარმოადგენს. აღმოვაჩენთ, რომ გართულებული და ზოგჯერ შეუძლებელია ინფორმაციის კონფიდენციალურად მიწოდება სოციალური მუშაკის, ფსიქოლოგისა და სამედიცინო პერსიონალისთვის. ამავე მიზეზით, ნაკლებად ხელმისაწვდომია ინფორმაციის მიღებისა (ტელევიზია, პრესა) და გარე სამყაროსთან კომუნიკაციის შენარჩუნების შესაძლებლობები, საგანმანათლებლო, სარეაბილიტაციო, კულტურულ თუ უბრალოდ, საინფორმაციო ღონისძიებებში მონაწილეობა.
რელიგიური უმცირესობების თვალსაზრისით, მკვეთრად გამოჩნდება, რომ მართლმადიდებელი რელიგიის აღმსარებლები, სხვა კონფესიის წარმომადგენლებთან შედარებით, პრივილეგირებულ მდგომარეობაში იმყოფებიან, რადგან მოწყობილი სამლოცველოების გარდა, რელიგიური დღესასწაულებისას მათი კვებითი საჭიროებებიც გათვალისწინებულია. ხოლო, რელიგიურ უმცირესობებს, ყოველთვის არ აქვთ რელიგიური რიტუალების ორგანიზებისა და მათ აღსრულებაში მონაწილეობის შესაძლებლობა. რომ არაფერი ვთქვათ, სპეციალური კვებითი საჭიროებების დაუკმაყოფილებლობასა და რიტუალების აღსრულებისათვის საჭირო ინვენტარის არქონაზე, ეკლესიის ან სამლოცველო ოთახების ნაცვლად, მათ ხშირად საკნებში უწევთ ლოცვა, რაც არც თუ იშვიათად, თანამესაკნეთა უკმაყოფილების მიზეზი ხდება.
შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საჭიროებები, ერთი შეხედვითაც ნათელია, რომ რთული და კომპლექსური იქნება, რადგან არაადაპტირებული გარემო, საჭიროებებთან შეუსაბამო საცხოვრებელი პირობები და ყოველდღიურ ფუნქციონირებაში შექმნილი სირთულეები პენიტენციურ სისტემაშიც ისეთივე აქტუალურია, როგორც მის გარეთ. თუკი აქვე განვიხილავთ, ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხს, აღმოჩნდება, რომ იმ პირობებშიც კი სადაც ფსიქიატრისა და ფსიქოლოგის მომსახურება ხელმისაწვდომია (პასუხობს საჭიროებებს), ჩარევა ძირითადად მედიკამენტოზური ხასიათისაა და თითქმის არ არსებობს მხარდამჭერი სარეაბილიტაციო სერვისის მიწოდების პრაქტიკა. მდგომარეობის გამწვავების შემთხვევაში კი იზრდება თვითდაზიანების ან სუიციდის მცდელობების რისკი.
სექსუალური უმცირესობები და ამ ჯგუფს მიკუთვნებული პირები გამოჩნდება, რომ უფლებრივი თვალსაზრისით, ერთ-ერთ კრიტიკულ მდგომარეობაში მყოფ ჯგუფს წარმოადგენენ. ჯგუფის მაღალი სტიგმატიზაციისა და სუბკულტურით გათვალისწინებული „წესების“ გამო, დიდია ალბათობა მათ მიმართ ღირსების შემლახავი და ძალადობრივი მოქმედებების განხორციელებისა. მაღალია ფსიქოლოგიური, ფიზიკური და ზოგ შემთხვევაში სექსუალური ძალადობის რისკი. ციხის ცხოვრებაში მონაწილეობის ნაკლები შესაძლებლობები და მათთვის მიწოდებული ლიმიტირებული მომსახურებები, ფაქტიურად რეაბილიტაციის პროცესისის მიღმა ტოვებს ამ ჯგუფს, რაც კითხვის ნიშნებს აჩენს სასჯელის მიზნების აღსრულებასთან მიმართებით. ერთი შეხვედვით, მათივე უსაფრთხოებიდან გამომდინარე დაწესებული შეზღუდული კონტაქტი სხვა პატიმრებთან, კიდევ უფრო ზრდის მათ გარიყულობას და ხელს უწყობს სუბკულტურის გავლენის გავრცელებას. ამას ემატება ისიც, რომ სხვა ჯგუფებისაგან განსხვავებით, ციხეში შეძენილი სტატუსი, გათავისუფლების შემდგომაც არსად მიდის და ბევრისთვის დაუძლეველი ბარიერია, რადგან ყველას არ აქვს სტიგმით განპირობებული ბარიერების გადალახვის შინაგანი უნარი.
უცხო ქვეყნის მოქალაქეებთან კონტაქტი დაგვანახებს, რომ ფაქტიურად ცალკე განყენებულ ჯგუფებს წარმოადგენენ დაწესებულებებში, რომელიც ენის ბარიერისა და კულტურული განსხვავებულობის გამო პატიმართა უმრავლესობისგან იზოლირებულად უწევთ სასჯელის მოხდა. კომუნიკაციის ბარიერი სირთულეს ქმნის როგორც ურთიერთობების თვალსაზრისით, ისე სერვისების მიღებისა და პროგრამებში ჩართულობის მხრივაც. თვალშისაცემი იქნება ახლად შესახლებული ბრალდებულ/მსჯავრდებულების ემოციური მდგომარეობაც, რომლებიც პენიტენციურ სტრესთან ერთად, ენობრივი ბარიერის გამო გამოწვეულ იზოლაციასაც განიცდიან. მათთვის განსაკუთრებით აქტუალური ოჯახთან და მეგობრებთან კონტაქტის შენარჩუნებაა, რომლის ერთადერთ საშუალებას ბევრისათვის მხოლოდ ტელეფონი წარმოადგენს (თუ ოჯახები ვერ ახერხებენ საქართველოში ჩამოსვლას და ხანმოკლე და გრძელვადიანი პაემნით სარგებლობას), რომლით სარგებლობის დღეებიც განსაზღვრულია. დამატებით, აქტუალუბას იძენს ისეთი საბაზისო მოთხოვნების დაკმაყოფილებაც, როგორიც ტანსაცმლი, ჰიგიენის ნივთები და თეთრეულია.
ამ დაკვირვებით მივხვდებით, რომ აღმოჩენილი გამოწვევები შეიძლება ახალი სულაც არ არის, მაგრამ მათი დანახვისა და შესაბამისი რეაგირების განხორციელების საჭიროება კვლავაც აქტუალურია და ქმედებას მოითხოვს. მით უფრო, რომ დღეს, იზოლაციაში ცხოვრებამ კიდევ უფრო მარტივად წარმოსადგენი გახადა იმ ადამიანების განცდები და ყოველდღიური ყოფა, რომლებიც საზოგადოებისაგან იზოლირებასთან ერთად, მათი სოციალური სტატუსით განპირობებულ იზოლაციასაც განიცდიან.
Comments
South Caucasus Regional Office, 03rd Jul 2020 at 14:13
This blog is part of a series that discusses pressing issues in Georgia’s criminal justice system. All of the blogs are posted by external authors and do not necessarily represent the views of Penal Reform International.